Osmanlı'da mali ve askeri kayıtların tutulduğu defterler

Osmanlı Devleti'nde genellikle maliyeye ait hükümlerin toplandığı defterlere verilen isimdir. Ahkâm, hükmün çoğulu olup burada 'padişah buyruğu' anlamına gelir. Osmanlılar'da hükümler bizzat padişah tarafından ısdar edilmez, padişahın yetki verdiği makam veya bu makama bağlı daireler, onun adına hüküm verebilirlerdi. Osmanlılar'da 17. yüzyılın ortalarından itibaren herhangi bir şikayet için Dîvân-ı Hümâyun'a yapılan müracaatlara karşılık olarak çıkan fermanların kaydedildiği defterlere verilen isimdir. Osmanlı Devleti'nde 19. yüzyılda sadaretten nezaretlere, çeşitli dairelere ve vilayetlere yazılan tezkirelerin suretlerinin kaydedildiği defterlere verilen isimdir. 19. yüzyılın başlarından son şeyhine kadar Yenikapı Mevlevîhânesi şeyhleri tarafından tutulan tarihî ve biyografik notları ihtiva eden eserdir. Yenikapı Mevlevîhânesi merkez olmak üzere dönemin tarihî, tasavvufî, siyasî ve içtimaî olaylarına dair çeşitli kayıtları ihtiva eder. Adı geçen mevlevîhânenin şeyhlerinden Ali Nutkî Dede tarafından yazılmaya başlanmış, onun ölümünden sonra kardeşi Abdülbâki Nâsır Dede tarafından devam ettirilmiştir. Defter-i Dervîşân'ın, 67-83. varakları eksik, bazı varakları boş bırakılmış doksan dört varaktan meydana gelen birinci bölümü Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunmaktadır. Osmanlılar zamanında çeşitli devlet hizmetlerinde kullanılmak üzere toplanan hıristiyan çocuklarının kimliklerine dair bilgilerin bulunduğu defterdir. Osmanlı bürokrasisinde bir bölgenin tahriri sonucu genellikle timarların durumunu belirlemek için hazırlanan defterdir. Taraflar ve şahitlerinin hâkim huzurunda dava ile ilgili olarak sundukları bilgi ve delillerin, yemin, ikrar veya inkârın kaydedildiği belge ve defterlerdir. Osmanlılar'da vergiye esas olan kaynakları belirlemek amacıyla yapılan sayımların kayıtlarının ayrıntılı olarak gösterildiği tahrir defteri türüdür. Mufassal ve İcmal defterleri hakkındaki dosyamıza buradan ulaşabilirsiniz. Osmanlı bürokrasisinde bir bölgenin yapılan tahriri sonucu hazırlanan ayrıntılı kayıtlardan hareketle genellikle timarların durumunu yansıtmak üzere düzenlenen defter, icmal defteridir. Osmanlı bürokrasisinde çeşitli kalemlerde tutulan bir tür defterin adı. Kelime Farsça'da 'günlük' anlamına gelen rûznâmeye küçültme eki ilâvesiyle oluşturulmuştur. Rûznâmeden farklı olarak Osmanlı bürokrasisinde günlük işlemler için tutulan defterlerin genel adı haline gelmiş, ayrıca hazineye bağlı günlük gelir giderlere bakan kalemler için de kullanılmıştır. Resmî bir defter türü olarak rûznâmçe, daha ziyade maliye teşkilâtında hazinedeki işlemlerin gelir ve harcamaların kaydedildiği defterleri ifade eder. Osmanlı mahkemelerinde verilen kararların ve tutulan kayıtların toplandığı defterlerdir. Kadı sicilleri, kadı divanı, mahkeme kayıtları, sicillât-ı şer'iyye ve yaygın kullanımı ile şer'iyye sicilleri denilen bu defterler kadı yahut nâibi tarafından tutulmakta ve çeşitli türden belgeleri içermektedir. Osmanlı Devleti'nde merkezde ve taşrada her tabakadan insanlar arasındaki hukukî ilişkilere dair kayıtları içeren bu defterler Osmanlı hayatının aile, toplum, ekonomi ve hukuk gibi birçok alanının tarihi için en önemli kaynaklardır. Zimem defteri, bugünün veresiye defteridir. Ramazan günlerinde zenginler bakkal, manav gibi dükkânlara giderdi ve Zimem defterini çıkarmalarını isterdi. Defterin başından, sonundan ve ortasından rastgele sayfalar koparır ve 'Silin borçlarını, Allah kabul etsin.' derlerdi. Böylelikle borcu olan, borcunu kimin ödediğini; borcu ödeyen de kimin borcunu ödediğini bilmezdi. Zimem defteri; kültürüyle dünyada parmakla gösterilen Osmanlı medeniyetinin, en güzel dayanışma ve yardımlaşma örneklerinden bir tanesidir. Günümüzde durumu olmayan mahalle sakinleri mahalle esnafından alışveriş yapar, ödemesini de ay başında yapmak üzere veresiye defterine yazdırırdı. Zimem defteri hakkındaki dosya haberimize buradan ulaşabilirsiniz.

Osmanlı'da mali ve askeri kayıtların tutulduğu defterler

AHKÂM DEFTERİ