Osmanlı'da Ramazan geceleri

◾ On bir ayın sultanı Ramazan ayı, tüm İslam aleminde en önemli zamansal misafir olarak kabul edilir. Sene içindeki nefsi muhasebesi için Ramazan ayını bir vesile bilen müminler, bu ay boyunca Allah'ın (CC) ipine sıkı sıkıya sarılırlar. ◾ Asırlar boyunca Ramazan gecelerinde her taraf kandillerle donatılır ve Ramazan-ı Şerif'in ruhu toplumun tüm kesimine nüfuz ederdi. (X) Ramazan'ın fazilet ve önemi ◾ İslam medeniyetinin zirve noktalarından biri olarak kabul edilen Osmanlılar döneminde Ramazan-ı Şerif hem manevi olarak en üst düzeyde yaşatılır hem de maddi olarak ciddi bir hazırlık yapılırdı. ◾ Osmanlı idaresi ve toplumu günler öncesinden Ramazan-ı Şerif'e tam manasıyla hazırlanır, manevi hayatın yanında toplumsal bütünlük için çeşitli faaliyetler düzenlenir. (X) Ramazan'dan An'lar ◾ Osmanlı'da Ramazan ayının gündüzleri oruç ve mukabele gibi dini vecibelerle geçerken geceleri farklı bir havaya sahiptir. Zamanla Şehr-i Ramazan Osmanlılar için gece faaliyet ve gezmelerinin yapıldığı bir zaman dilimi haline gelmiştir. ◾ Bilhassa İstanbul'da teravih namazından sonra başlayan Ramazan geceleri; Karagöz ve Hacivat Oyunu, Orta Oyunu, Meddah, Şehzadebaşı - Direklerarası, Ramazan Piyasası ve Ramazan kahveleri başta olmak üzere çeşitli etkinliklerle ihya edilirdi. Karagöz ve Hacivat Oyunu ◾ 'Hayal-i Zıll' (hayal gölgesi) adıyla da bilinen Karagöz ve Hacivat Oyunu, kültürümüzün en önemli ögelerinden birisidir. Çubukla oynatılan karakterlerin biribirinden güzel hikayeleri asırlarca milletimizin hafızasında yer etmiştir. ◾ Şeyh Küşteri tarafından sergilendikten sonra Anadolu sathında çokça sevilen oyun, fetihler yoluyla Avrupa'da da yayılarak geniş bir izleyici kitlesine kavuşur. ◾ Karagöz oynatıcıları on bir ayın sultanı Ramazan-ı Şerif'e özel her güne ayrı oyun hazırlardı. Ramazan ayı boyunca Memalik-i Osmaniye üzerinde Karagöz ve Hacivat'ın hikayeleri anlatılır. (X) Ramazan'ın vazgeçilmez sahur eğlencesi Orta Oyunu ◾ Dekorun olmadığı, halk önünde çokça oyuncuyla icra edilen müzikli Türk tiyatrosu olarak bilinen Orta Oyunu, Ramazan gecelerinin vazgeçilmezlerinden birisidir. ◾ Sultan Abdulaziz döneminde halk arasında yaygınlaşan bu oyun; Kol Oyunu, Zuhuri Kolu, Meydan Oyunu, Meydan-ı Sühan, Zuhuri gibi farklı isimlerle de anılır. (X) Orta oyununun son temsilcisi Meddah ◾ Tek kişilik bir gösteri olan 'meddah',Osmanlı'da önemli bir kültürel ögeydi. Bilhassa Ramazan aylarında daha da ilgiyle takip edilen meddahlık kahvehanelerde icra edilirdi. ◾ Ramazan aylarının gecelerinde halka açık kahveler ve eğlence yerlerinde icra edilen meddahlık gösterisi özellikle çocuklar için büyük bir şenliği ifade eder. ◾ Çok yönlü, entelektüel insanlar olan meddahlar; halkın sıkıntılarını, dönem şartlarını ve toplumsal meseleleri sahneden dile getirerek bir nevi insanların sesi olmuşlardır. (X) Meddahlığın serüveni Şehzadebaşı - Direklerarası ◾ Şehzadebaşı, Direklerarası ve Vezneciler arası iken Direklerarası da Şehzadebaşı ve Vezneciler arasını ifade eder. Bu iki semt barındırdıkları selatin camiler sebebiyle bilhassa Ramazan aylarında halkın gözde muhitlerinden olmuşlardır. ◾ Normal vakitlerde yatsı namazından sonra uyuyan İstanbul, Şehr-i Ramazan boyunca sabah namazına kadar uyanık olurdu. İnsanlar gezmek, ibadet etmek gibi vesilelerle iftarın akabinde dışarıya çıkarlardı. ◾ Ramazan ayı boyunca Direklerarası ve Şehzadebaşı'nda bulunan kahvehaneler gündüzden itibaren hazırlıklarını yapar ve iftar sonrasını beklerlerdi. ◾ Özellikle Direklerarası Ramazan boyunca adeta bir karnaval alanına dönerdi. Burada meddah, tiyatro, kukla, hokkabaz ve palyaço gibi gösteriler gerçekleşirdi. (X) Eski Ramazanların en nadide camileri Ramazan Piyasası ◾ Mürekkepçiler Kapısı ve Osman Baba Türbesi arasındaki güzergah boyunca gerçekleştirilen 'Ramazan Piyasası' cadde boyunca arabalarla gezmeyi kapsardı. Bu geziye rağbet yüksek olurdu. Bundan dolayı arabalar çok kısa bir mesafeyi uzunca bir sürede gidebilirdi. Bu gezi güzergahı yıllar içinde etkisini kaybetti. Ramazan kahveleri ◾ İstanbul'da ilk kahvehane 1554 tarihinde Tahtakale'de açıldı. Çok sevilen bu kültür zamanla halkın yoğun teveccühü sebebiyle her köşe başına yayılır. ◾ Osmanlı toplumunda mahalle ve esnaf kahvelerinin dışında olan ve entelektüel camianın göz bebeği sayılan bir diğer kurum ise semai kahveleridir. Saz takımları ile müzik icra edilen bu kahveler bilhassa Ramazan aylarında rağbet görür. ◾ Ramazan ayı boyunca teravihten sahura açık olan bu kahveler arife günü kapanırdı. Oturma düzeniyle diğer kahvelerden ayrılan semai kahveleri Ramazan ayı boyunca önemli bir kültürel merkezi temsil eder. (X) Kahve İstanbul'a ne zaman geldi? ◾ Osmanlılar rahmet ve bağışlanma iklimi Ramazan ayının gündüzlerini taat ve ibadet ile geçirirken gecelerini Ramazan ayına has eğlencelerle süslerlerdi. ◾ Yapılan etkinlikler ve ihya edilen uygulamaların çokluğu sebebiyle Osmanlı kültürünün içierisinde kendine has bir 'Ramazan Medeniyeti' bulunur.