Osmanlı'nın müverrih şeyhülislamı: Hoca Sadeddin Efendi

🔸 Hoca Sadeddin Efendi, Kanuni devri İstanbul'unda dünyaya geldi. İsfahanlı Türk bir aileye mensup olan Sadeddin Efendi, saray çevresinde yetişti. Dedesi, 'hâfız-ı mahsûs-i sultânî' unvanıyla Tebriz'den getirilen İsfahanlı Hâfız Muhammed, babası Yavuz Sultan Selim'in çok sevdiği nedimi Hasan Can Çelebi'ydi. 'Dünyanın yarısı' İsfahan 🔸 Devrin önemli âlimlerinden iyi bir tahsil gördü. Osmanlı tarihi ve sultanların hayatı hakkında bilgileri, babası Hasan Can Çelebi'den dinledi. Bu ileride yazacağı tarih kitabının temelini oluşturdu. 🔸 Kanuni devrinde Yavuz Sultan Selim'in büyük güven duyduğu babası Hasan Can Çelebi'ye günde 70 akçe, Hoca Sadeddin'e ve kardeşine 20'er akçe maaş bağlandı. 🔸 Karamânî Mehmed Efendi ve Ebusuud Efendi'nin talebesi olan Hoca Sadeddin mülâzemetle İstanbul'daki Murad Paşa Medresesi müderrisliğine tayin edildi. *Mülâzemet: Osmanlı döneminde ilmiye sınıfındaki medrese mezunlarının müderrislik ve kadılık almak için sıra beklemeleri, mesleki tecrübe kazanıp göreve başlamalarını ifade eder. 🔸 Hoca Efendi'nin devrinde önemli isimlerle beraber tahsil gördü. Onun medrese arkadaşlarından bazıları şunlardır: Nev'î Efendi, şair Bâki, Hüsrevzâde, Üsküplü Vâlihî, Mecdî, Remîzâde, Camcızâde Camî, Cevrî, Karamanlı Muhiddin, Cenâbî Mustafa Efendi, Malûlzâde Seyyid Mehmed, Abdü'l-kâdir Şeyhî, Bostanzâde Mustafa, Hâce-i Sultânî Atâullâh, Kınalızâde Hasan ve Ali Cemâlî Efendi'nin oğlu Fudayl Efendi. Osmanlı medreseleri 🔸 Sonraki yıllarda Yıldırım Bayezid ve Bursa Sultânî Medresesi'nde görev yaptıktan sonra Şehzade Murad'ın hocalığını yapmak için Manisa'ya gitti. 🔸 Bu görevinden sonra Hoca Efendi olarak anılmaya başlandı. Şehzade tarafından oldukça sevilen ve sayılan Sadeddin Efendi, sekiz ay sonra III. Murad'ın padişah olmasıyla İstanbul'a gitti. Bu tarihten sonra 'hâce-i sultânî' unvanını aldı. 🔸 Saray yönetiminde de önemli bir mevkide olan Sadeddin Efendi içi kullanılan sıfatlardan bazıları şunlardı: '... a'lemü'l-ulemâ ve efdalü'l-fudalâ Hoca-i Şâhı cihân', 'a'lemü'l-ulemâi'il-mütebahhirîn mevlânâ Sa'dî Efendi' , 'Mevle'l-mevâlî Sa'deddin Efendi', 'Müftilenâm ve Şeyhülislâm Hoca-i Şâh-ı cihân Sa'deddin Efendi hazretleri' İslam devletlerinde ve Osmanlı'da kullanılan unvanlar 🔸 Sadeddin Efendi, devlet politikasına yön verdi. Öyle ki Kraliçe Elizabeth'in İstanbul'a gönderdiği elçiler sarayla münasebet kurmaya çalışırken ondan destek gördü. 🔸 Böylece Osmanlı ile İngiltere arasında resmi ilişkilerin kurulmasında büyük rol oynadı. Sultan III. Mehmed'in hocası Nevali Efendi cülustan iki gün önce vefat ettiği için hâce-i sultânî unvanını kullanmaya devam etti. 🔸 Bu dönemde sultan ile Avusturya seferine çıktı ve Haçova zaferinin kazanılmasında önemli rol oynadı. Savaş esnasında Avusturya Arşidükü'nün komutasındaki askerler Osmanlı kuvvetlerine üstün geldi. 🔸 Bunun üzerine toplanan meşveret meclisi geri dönülmesini, düşmanla karşılaşılmamasını teklif etti. 10 soruda Osmanlı ordusunun sefer hazırlığı 🔸 Hoca Sadedin Efendi, 'Bu iş büyük iştir, Hasan Paşa, İbrahim Paşa veya diğerleriyle halledilecek bir iş değildir, bizzat padişahın ordunun başında olması gereklidir. Aksi halde ordu yenilir' diyerek bu fikre karşı çıktı. 🔸 Savaşmayıp geri dönüldüğünde düşman askerleri tarafından takip edilerek tuzağa düşürüleceğini söyledi. Ayrıca o döneme kadar hiçbir padişahın mecbur kalmadıkça meydanı bırakıp geri dönmediğini gerekirse şehit olana kadar savaştığını savundu. Padişahın da aynı görüşte olmasından sonra Hoca Sadeddin Efendi, ordunun düzeniyle ilgilendi. 🔸 Haçova'da padişahla beraber ordunun merkezinde yer aldı ve burada Sultan, Sadrazamla ile muharebeyi yönetti. Savaşta bir ara düşman askerleri sultanın bulduğu merkeze doğru saldırmaya başladı. 🔸 Bu durumda iken Damad İbrahim Paşa, hemen ordunun geri çekilmesini, hatta padişahın kılık değiştirerek kaçırılması gerektiğini söyledi. Osmanlı'ya yeni bir direniş ruhu katan muharebe 🔸 Bunun üzerine, Sultan III. Mehmed, başından beri kendisini savaşmaya teşvik eden Hoca Saadeddin Efendi'ye dönerek; 'Efendi, bundan sonra ne yapmak lazım?' diye sordu. 🔸 Herkes panik hâlindeyken bile moral ve cesaretini bozmayan Hoca Saadeddin Efendi, 'Padişahım, lazım olan yerinizden ayrılmamanızdır, muharebede böyle şeyler olur. Sizden önceki padişahlar zamanında da böyle durumlar oluyordu. Sizin burada kalmanız İslam'ın zaferini getirecektir. Eğer buradan gidecek olursanız, ordumuz yenilecek ve bir daha toparlanamayacaktır' diyerek padişahın cepheden ayrılmasını engelledi. 🔸 Kısa zaman sonra Osmanlı askerleri mağlup olmak üzereyken zafer kazandı. Hoca Sadeddin Efendi, burada kazanılan zafer neticesinde etkisini artırdı. Fakat bu etki uzun sürmedi, saray entrikalarından dolayı görevinden azledildi. 🔸 On ay gibi kısa bir süre sonra Sultan III. Mehmed, Hoca Sadeddin Efendi'yi şeyhülislamlık makamına getirdi. Padişah hocalığı ile şeyhülislâmlığı aynı anda yürüttüğü için 'câmiu'r-riyâseteyn' unvanıyla anılmaya başlandı. Osmanlı'nın ilmiyle yol gösteren 5 şeyhülislamı 🔸 Şeyhülislam olan Hoca Sadeddin Efendi, her Cuma günü Ayasofya Camii'nde kendisine sorulan meselelerle ilgili olarak Türkçe, Arapça veya Farsça yazılmış mensur yahut manzum cevaplar veriyordu. Şeyhülislâmlığı on sekiz ay iki gün sürdü. 🔸 Hoca Sadeddin Efendi, 2 Ekim 1599 tarihinde III. Murad için Ayasofya'da okunacak mevlide gitmek üzere evinde abdest alırken fenalaştı. 🔸 Yine de camiye gitti ve orada vefat etti. Cenaze namazı ise Fâtih Camii'nde kılındı ve Eyüp'te kendisinin yaptırdığı darülkurra haziresinde defnedildi. Ayasofya külliyesinde neler bulunuyordu? 🔸 Şeyhülislam olan Hoca Sadeddin Efendi aynı zamanda büyük bir tarihçi olarak da bilinirdi. Tâcü't-tevârîh adlı eserinde Osmanlı'nın kuruluşundan Yavuz Sultan Selim'in sonuna kadar geçen sürede yaşanan tarihi olayları anlattı. 🔸 Bu eseri Maarif Nâzırı Nevres Paşa tarafından iki cilt halinde yayımlandı. Döneminde kısa sürede büyük bir ilgi gören Tâcü't-tevârîh'e birçok zeyiller (ilaveler yapılarak tekrar yazma) yazıldı. Sonraki yıllarda Avrupa'da da şöhret kazanan tarih kitabının çeşitli tercümeleri yapıldı. 🔸 Hoca Sadeddin, Tacü't-Tevârih isimli, kendisinden sonraki tarihçilere büyük tesirlerde bulunmuş eserinde Osmanlı fetihlerini anlatırken 'Türk yiğitleri', 'Zaferleri gölge edinmiş Türk askerleri' gibi ifadelerle orduyu övmüştür. 🔸 Yazdığı önemli tarih kitabından biri de Selimname'ydi. Bu eseri babası Hasan Can'dan duyduklarına dayanarak kaleme aldı. On iki hikâyeden oluşan Selimname sonraki yıllarda Tâcü't-Tevârih'in sonuna eklendi. 🔸 Osmanlı devlet ricâlinden rivâyet edilen tarihî bilgileri, halkın anlayacağı şekilde kaleme aldı. Kaynak: Sorularla Osmanlı İmparatorluğu- Erhan Afyoncu,

Osmanlı'nın müverrih şeyhülislamı: Hoca Sadeddin Efendi

Hoca Sadeddin Efendi kimdir?