Pargalı İbrahim nasıl öldürüldü?

Sultanahmet Meydanı'nda yer alan sarayın mimarı Sinan değildir, ancak yapı 16'ncı yüzyılda mimarbaşı tarafından onarılıp yenilenmiştir. Bu durum otobiyografilerinde yer alan eserler listesindi 'At Meydanı Sarayı tecdid olındı' şeklinde aktarılmış, yapının mimarbaşı tarafından yapılmadığı fakat yenilendiği not düşülmüştür. 13'üncü yüzyıldan itibaren önce bir yangın, ardından Haçlıların yağması ile harap olup, işlevini ve önemini yitiren Bizans'ın anıtsal yapısı Konstantinopolis hipodromu, 15'inci yüzyılda İstanbul'un fethedilmesiyle tarihe karışır. Osmanlı, Hipodrom'u önceleri büyük kutlamaların yapıldığı bir meydan olarak kullanır. Ardından bu bölge, zamanla etrafında imparatorluğun önemli kişilerinin, üst düzey devlet adamlarının, saraya yakın çevrelerin rağbet ettiği bir yerleşim merkezine dönüşür. Tarihi belgelerde Atmeydanı Sarayı, Mehterhani Kasrı gibi isimlerle geçen sarayın banisi ve kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte, Tarihçi Solakzâde'ye bakılırsa yapı II. Bayezid dönemine ait olmalıdır. Yapı 1520'de bir onarımdan geçer ve hemen ardından 1521 yılında sarayın ilk sakini henüz tahta çıkmamış Şehzade Süleyman olur. Bir yıl sonra 1522'de tahta çıkan Sultan Süleyman, 1523 yılında sadrazam tayin ettiği Pargalı İbrahim Paşa'ya Arkeolog-Tarihçi Müller-Wiener'ın görüşüne göre Hipodrom'un hala görülebilen temelleri üzerinde yükselen sarayı hediye eder. Tarihe önce 'makbul' sonra 'maktul' olarak geçen İbrahim Paşa, Sultan Süleyman'ın şehzadeliğinden itibaren yanından ayırmadığı bir nedimiyken teamüllere aykırı olarak hızla yükselir ve veziriazam olur. İbrahim Paşa, Rum kökenli bir devşirmedir. Evliya Çelebi 'Makbul ve Maktul İbrahim Paşa' olarak andığı devlet adamının 'Harem-i Has'ta yetişip sadaret ile Mısır'a varıp Hain Ahmed Paşa'yı astığını, Mısır Kalesi'ne yedi kule yapıp, Mısır'ı imar edip İstanbul'a geldiğini' söyler. 13 yıl sonra sadaret makamında kalan paşaya, sultan ile olan yakınlığının bir nişanesi olarak 'makbul' lakabı takılmıştır. Saray entrikalarıyla gözden düşürülen paşa, 15 Mart 1536 akşamı, her zamanki gibi Sultan Süleyman'la akşam yemeği yer fakat sarayına dönemez, ertesi sabah Topkapı Sarayı'ndan cansız bedeni çıkar. 'Makbul' paşa, 'maktul' paşa olur. Saraydan çıkarılan cesedi, Ayvansarâyî'ye göre Galata'da Tersane adındaki Canfedâ Zâviyesi yanına 'müstakil bir suffe üzerinde' defnedilir. Yaygın inanış, Hürrem Sultan'ın padişah üzerindeki nüfuzu bakımından kendisine rakip olarak gördüğü paşayı öldürttüğüdür. İbrahim Paşa'nın yanında divan kâtipliğinde bulunmuş olan Celâlzâde Mustafa Çelebi, onun sultanın emirleri ve kanunların tatbikine çok büyük önem verip her işi adaletle yerine getirdiğini, son derece dindar olduğunu, fakat Bağdat'ın fethinden sonra ahlakının değiştiğini, gurura kapılıp cahillerin sözleriyle uygunsuz işler yaptığını bütün bunların da padişahın gazabına yol açtığını yazar. Bir rivayete göre, Sultan Süleyman'ın ardından oğullarını sünnet ettiren İbrahim Paşa, son derece debdebeli bir düğün yapar. Konuklara görülmemiş ikramlar sunulur, İbrahim Paşa Sarayı en güzel sofralarla donatılır. Yemeğin sonunda misafirlere Uludağ'dan getirilmiş buzlardan oyulan kaplarda hoşaf ikram edilir. Hürrem Sultan'ın 'Paşanın senin yerinde gözü var' şeklinde içine kurt düşürdüğü sultan bu ikram üzerine dayanamaz ve düğünün şehzadelerin sünnetinden daha ihtişamlı olduğunu söyler. Diplomatik bir incelikle paşa hemen cevap verir: 'Şüphesiz, öyle' der ve ekler: 'Sizin düğününüzde şeref misafiri bendim, benimkinde sizsiniz. Şüphesiz daha görkemli olacak.' İbrahim Paşa'nın ilginç icraatlarından biri de Sultan Süleyman ile çıktığı Mohaç seferinden dönerken Budin şehrinde kralın av kasrında bulunan Apollo, Diana ve Herkül heykellerini İstanbul'a getirtip sarayının bahçesine koydurmasıdır. Yüksek mermer kaideler üzerindeki heykeller hiç hoş karşılanmaz. Resim ve heykel sanatına taassupla yaklaşanlar arasında dedikodular alır yürür. Hatta Şair Fîgânî, yazdığı 'Dü İbrâhîm âmed bedâr-ı cihân/Yekî büt-şiken şüd dîger bütnişân' beyitiyle Hazreti İbrahim'in (a.s.) putları kırdığını hatırlatıp adaşı İbrahim Paşa'yı put dikmekle eleştirir. Paşanın ölümüyle sarayın bahçesindeki bu heykeller de yok olur. Paşa öldükten yaklaşık 20 yıl sonra İstanbul'a gelen seyyah Hans Dernschwamm, halk arasında İbrahim Paşa'nın 'gâvur' kaldığı, Hristiyanlığını gizlediği, resim ve heykellere saygı duyduğuna dair söylentilerin hala sürdüğünü anlatır. Paşanın Avrupalı sanatkârlarla irtibat halinde olduğu ve birtakım siparişlerde bulunduğu da bilinmektedir. Evliya Çelebi'nin padişah sarayından sonra bundan büyük saray yoktur dediği yapı, İbrahim Paşa'nın öldürülmesiyle hazine-i hümâyuna geçer, daha sonra Zal Mahmud Paşa'ya tahsis edilir. Sinan'ın sarayda yaptığı kapsamlı onarımın, mimarbaşılığa geldiği 1538 ile Zal Mahmud Paşa'nın eşi Şah Sultan ile buraya taşındığı 1566 yılları arasında gerçekleştiği düşünülür. Topkapı Sarayı kayıtlarında mimarbaşı Sinan'ın tamiratına ilişkin belgeler dışında, Hasan Ağa ve Sultan Ahmet Camii'nin mimarı Sedefkâr Mehmed Ağa'ya ait onarımlardan da söz edilir. Yapı yüzyıllar boyu çoğunlukla devlet konutu olarak kullanılır, paşalara, onların eşleri hanım sultanlara tahsis edilir. Bir süre misafirhane olarak elçilere hizmet verir. Hatta bir dönem iyice gözden düşüp ahır olarak bile kullanılır. 19'uncu yüzyılda kapsamlı bir tamirattan geçirilen saray, devlet yönetiminde çalışan farklı iş gruplarından kişilere lojman olarak tahsis edilir. Cumhuriyet döneminde bazı bölümleri keyfe keder yıkılır, müze olarak kullanılmasına karar verildikten sonra uygun restorasyon çalışmaları gerçekleştirilir ve 22 Mayıs 1983'ten itibaren Türk İslam Eserleri Müzesi binası olarak hizmet vermektedir. Yapı son yıllarda kapsamlı bir restorasyondan geçirilmiş, 2014 yılında tekrar ziyarete açılmıştır.

Pargalı İbrahim nasıl öldürüldü?

KAYNAKLARDA ‘AT MEYDANI SARAYI’ OLARAK GEÇİYOR