Sultan Abdülhamid kolerayla nasıl mücadele etti?

Osmanlı Devleti'nin idari olduğu kadar ekonomik başkenti de olan İstanbul, dünyanın en hareketli şehirlerinden birisi olmasıyla nedeniyle, koleranın her an sıçrayabildiği bir pozisyondaydı. Kentin yoğun nüfusu, ahalinin hijyenik olmayan bazı tutumları da düşünüldüğünde, kolera salgın halini alabileceği ideal bir ortam niteliğindeydi. Nitekim hastalık, 19 yüzyıl boyunca İstanbul'da yedi kez büyük birer salgın halini aldı. Bu salgın ise, 24 Ağustos 1893 tarihinden itibaren sekiz ay sürüp 26 Nisan 1894'te sona erdi. İstanbul'da 1893-1894 salgınında 2.683 kolera vakası meydana geldi ve bunların 1.537'si hayatını kaybetti. Hastalığı yenenlerin sayısı ise 1.146'ydı. Salgının devam ettiği 246 günün ortalama vaka sayısı yaklaşık 11 kişi olurken, günlük ortalama ölüm oranı da 6'nın biraz üzerinde meydana geldi. 1892'de kolera salgını Karadeniz'in liman kentlerinden Osmanlı Devleti'ne de sirayet edince, hastalıklara karşı duyarlı olan II. Abdülhamid yapılabilecek her şeyi denemeye başladı. Padişah, Sıhhiye Meclisi'ne ve Hıfzıssıha-i Umumi Komisyonu'na acil önlemler alınması için emirler verdi. Alınacak tedbirler konusunda bizzat kendisi de önerilerde bulundu. 1887'de başlayan çalışmalar 1893'te sonucunu verdi. Dr. Maurice Nicolle ve Hasan Zühtü Nazif Bey tarafından Bakteriyolojihane-i Şahane kuruldu. Bu kurumda bakteriyoloji ile ilgili dersler verildi ve pratik çalışmalar yapıldı. Bakteriyolojihane-i Şahane ile ilgili haberimizi okumak için tıklayın. II. Abdülhamid, salgın hastalıklara karşı tedbirler almak üzere 1893'te tebhirhaneler denilen dezenfeksiyon istasyonları kurdurdu. Gedikpaşa, Tophane ve Üsküdar'da kurulan tebhirhaneler salgınların ve bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için hizmet ediyordu. Kolera, tifus, dizanteri, veba gibi salgın hastalığa yakalanmış hastaların evlerini, eşyalarını dezenfekte ediyorlardı. Çalışma alanları çok genişti. Hastalığın görüldüğü mekanlar, hastalara ait eşyalar, gemiler, kayık veya diğer taşıma araçları, postadan gelen paketler, kısaca mikrobun ulaşabileceği her şey buralarda dezenfekte edilerek hastalığın önlenmesi amaçlanıyordu. Hastalık görülen okullar tatil edilmiş, ardından da ilaçlanmıştı. İstanbul'da açılan ilk tebhirhane ile ilgili haberimizi okumak için tıklayın. Ayrıca kolera su ile ilgili olduğundan İstanbul'un içme sularının kontrol ve ıslahı, daha önemli hale geldi. Hijyen için suyun ve havanın önemi bilindiğinden, İstanbul suyunun demir boru ile taşınması çalışmaları başlatılmış; binaların hijyen şartlarına uyması için kişi başına düşen hava miktarlarının hesaplanması yoluna gidilmişti. Ayrıca yeni hastaneler yapılırken havası temiz olan yerler tercih edilmeye başlanmıştı. II. Abdülhamid döneminden meydana gelen bu salgında, padişah kolerayla o kadar ilgiliydi ki, doktorların tedavi yöntemlerinde bir sıra dışılık fark ettiğinde bile derhal işin aslını araştırılmasını, yanlış durumun düzeltilmesini istiyordu. Sultan Abdülhamid, sadece Osmanlı'ya özgü tedbirlerle yetinmedi; aynı zamanda başka devletlerin aldığı tedbirleri de inceledi. Bu çerçevede Batı'ya heyetler göndererek onların uyguladığı tedavi yöntemleri hakkında bilgiler aldı. Yine bu doğrultuda, sağlık uygulamalarıyla ilgili söylenti veya şikâyetlerin vakit kaybetmeksizin neticelendirilmesi sağlandı. Bu salgın sırasında Avrupa'dan bazı uzman doktorlar İstanbul'a getirildi; ancak bunlar hizmet vermekten daha çok kazanacakları parayı ve ülkelerinin buradaki etkinliğini artırmayı düşündü. İstanbul'da halkın kolerayı nasıl karşılayıp algılandığına dair bilgi veren kısıtlı miktarda kaynak vardır. Bunlardan biri olan 'Eski İstanbul Hatıraları' kitabında 1893-1894 yılındaki kolera salgınını şöyle anlatır: 'İstanbul'un eski yangınları şehri nasıl bir baştan bir başa yakıp yıkmışsa benim çocukluğuma rastlayan kolera da İstanbul'u öyle yaktı, yıktı. Çok ocaklar söndü. Korkunç bir ölüm sağanağıydı bu hastalık. Herkes endişe, korku, yeis içinde. Herkes bir korku gölgesi. İstanbul göklerinde ölüm kanat açmış. Her taraftan yokluk rüzgarı esiyor, her tarafta ölüm sahneleri… Kurban bekleyen musalla taşları ve acı acı gıcırdayan tabutlar… Bu hastalığın başlarında, İstanbul mahallerine demir bir sessizlik çöktüğünü hatırlarım. Bir sokağı dönersiniz; viran bir evin kapısından boynu bükük bir tabut çıkar karşınıza. Üç dört adamın omuzlarında. Bunu gören yolcular korkak fısıltılarla kaçışırlar. Biraz ilerleseniz bir evin kafesleri arkasından hıçkırıklar… Bu zavallı evde ya bir baba ya bir çocuk kaybedilmiştir. Kolera gazaplı yıldırım gibi çarpıyordu her tarafı ve her tarafı ölümün kucağına sürüklüyordu. Bir durgunluk geldi halka; müthiş bir sessizlik çöktü ortalığa… Bir hal ki insanlar bir yaprak hışırtısından korkar oldu.' 'Kolera devam ediyor, işini görüyor. Kimi beğenirse, kimi gözüne kestirirse pençesine alıp götürüyor… Hükümet faaliyete geçti. Köşelerde, kirli yerlere asit fenik, kireç filan dökmeye, serpmeye başladılar. Hastalık ve ölü çıkan evleri kordon altına aldılar, hariçle teması mene çalıştılar.'