Sultan Abdülhamid’in “Hamidiye” adını taşıyan hizmetleri

Sultan II. Abdülhamid'in miras bıraktığı en önemli eserlerin başında Yıldız Hamidiye Camii gelir. Beşiktaş'ta Yıldız Sarayı yolu üzerinde yer alan ve devrinin simge yapılarından birisi olan Yıldız Hamidiye Camii, 1885-1886 yıllarında inşa edildi. Osmanlı mimarisinde eşi benzeri olmayan bir yapı olan Yıldız Hamidiye Camii, Cuma namazı, bayram namazı ve önemli dini günlerde güvenlik sebebiyle Beşiktaş'tan uzakta bulunan camilere girmekten hoşlanmadığı için Yıldız Sarayı yanına kuruldu. Yıldız Hamidiye Camii inşa edildikten sonra, saltanatının sonuna kadar çok gösterişli Cuma Selamlıklarına sahne oldu. Yıldız Hamidiye Camii, tarihe Ermeni Suikastı olarak geçen önemli bir olaya da şahitlik etmişti. Ermeni teröristler 21 Temmuz 1905'teki Cuma Selamlığı'nda Sultan II. Abdülhamid'e karşı bombalı bir suikast tertip etmişler; sultanın kurtulduğu patlamada 26 kişi hayatını kaybetmiş, 58 kişi yaralanmış, 17 araba ile 20 at da parçalanmıştı. Beşiktaş'ta Yıldız Hamidiye Camii'nde bulunan saat kulesinin, camiye doğru sağ tarafında bulunur. Fransa'da dökülen yeşil renkli Hamidiye Çeşmesi, Sultan II. Abdülhamid Han tarafından 1900 tarihinde dünyaca ünlü Val d'Osne'ye yaptırılmıştı. Çeşmenin ön tarafında Sultan II. Abdülhamid Han'ın tuğrası bulunur. Yıldız Camii'nin avlusunda dünyanın en kıymetli döküm şaheserlerinden biri olan ve Sultan II. Abdülhamid'in zekâsının tezahürü olarak yer alan çeşmeyi, II Abdülhamid önce, ahşaptan kendi eliyle yapmış, daha sonra da devrin en seçkin dökümhanesinde bizzat sipariş vermişti. Sultan II. Abdülhamid Han'ın ikametgâhı olan Yıldız Sarayı'nın bahçesinde, Yaveran Dairesi'nin duvarına bitişik olarak 1903 yılında inşa edilmiş pek zarif bir Hamidiye Çeşmesi'dir. Abdülhamid'in cülusunun 25'inci yıl dönümünde İstanbul'da birçok yere yaptırılan Hamidiye çeşmelerinden biridir. Saray içerisinde bulunan diğer çeşmelerden farklı bir mimari üsluba sahip olan çeşme, geleneksel Osmanlı çeşmelerinin bir örneği gibi inşa edildi. Hamidiye Çeşmesi'nin hat yazıları Hattat Sami Efendi tarafından yazıldı. Üç çeşmesi olan ve tezyinatıyla göz kamaştıran çeşmenin üst kısmında, Sultan II. Abdülhamid Han'ın tuğrası bulunur. Şişli ilçesinde bulunan Hamidiye Etfâl Hastanesi, Sultan II. Abdülhamid'in yaptırmış olduğu hayır kurumlarından sadece birisi. Tarihimizin ilk çocuk hastanesi olan Hamidiye Etfâl, Abdülhamid tarafından sekiz aylıkken kuşpalazı nedeniyle ölen kızı Hatice Sultan adına yaptırıldı. Abdülhamid derin bir üzüntü yaşamış 'Benim gibi babaların kalbi yanmasın!' diyerek hastaneyi inşa ettirmişti. Sultan II. Abdülhamid'in 1909 yılında tahtan indirilmesiyle sonra da faaliyetlerine devam eden askeri hastane, Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı'nda da yaralı askerlerin tedavisinde önemli bir merkez oldu. Tüm masrafları Sultan II. Abdülhamid'in şahsi bütçesinden karşılanan hastanenin giriş kapısında, Hattat Sami Bey'in sülüs hattıyla 'Hamidiye Etfal Hastanesi' yazısı ve alt tarafına 'Merhume Hatice Sultan Hazretlerinin Namına' yazılı bir kitabe yer alır. Şişli'de bulunan Hamidiye Etfâl Saat Kulesi, 1907'de Sultan II. Abdülhamid tarafından yaptırılan hastanenin giriş kısmındaki bahçede inşa edildi. Raimondo D'Aranco'nun çizdiği proje ile hayata geçen kule, İstanbul'daki dört saat kulesinden biridir. Kule ile birlikte bir de mescid yaptırıldı. Hamidiye Etfâl Hastanesi'nin orijinal yapılarından sadece bu iki eser günümüze kalabildi. Sultan II. Abdülhamid'in emriyle 1898 yılında İstanbul'a kaliteli içme suyu sağlamak amacıyla bir komisyon kurmuş ve bu komisyon birtakım projeler hazırlamıştı. Bu projeler neticesinde Hamidiye Suları için Kemerburgaz civarında her biri 600 metreküplük iki depo yapılıp, bunlara 85 beygir kuvvetinde iki buhar makinesi kondu. Sultan II. Abdülhamid tarafından yaptırılan ve kendi adıyla anılan bu tesisler İstanbul'u besleyen küçük isale sistemlerinden biridir. 1900 yılında tamamlanan tesisten, suyun şehre verilmesi 26 Mayıs 1902 tarihinde gerçekleşti. Sultan II. Abdülhamid'in temelini attığı Hamidiye Su Tesisleri, bugün dört kıtaya su ihraç eden bir marka olarak hizmetine devam eder. II. Abdülhamid döneminde, Hamidiye Suyu için inşa edilen su terazisi, günümüzde Kâğıthane'de Eski Büyükdere Caddesi kenarında olan yapıdır. Bu terazinin özenilmiş cephe düzeniyle diğer Osmanlı su terazileri içinde ayrı bir yere sahiptir. Kule, kullanılmamasına rağmen hala kendi kendine çalışmasına devam etmektedir. 31 Ağustos 1876'da tahta çıkan Sultan II. Abdülhamid, ülke ekonomisini kalkındırmak ve canlandırmak birçok faaliyette bulunmuştu. Ekonomi alanında gerçekleştirdiği icraatlarının kalıcı, kurumsal ve tabana yayılmasını sağlamak amacıyla 16 Ocak 1883 tarihinde Hamidiye Ticaret Mektebi kuruldu. Fabrika-i Hümayun adı verilen işletmeler kuruluyor, lakin işletmeci, muhasebeci, mühendis gibi yetişmiş personeli olmadığından başarılı olunamıyordu. Osmanlı ticaret hayatında gerçekleştirilmesi istenilen canlılığın sağlanması için bu alanda hizmet verecek kamu kurumlar ile özel sektörün insan kaynaklarını da ihtiyaç doğrultusunda yetiştirmek için bir eğitim kurumuna ihtiyaç vardı. Hamidiye Ticaret Mektebi bu ihtiyaçlara cevap verebilmek maksadıyla hizmete girmişti. Abdülhamid'in kurduğu bu mektep, günümüzde Türkiye'nin önemli üniversitelerinden Marmara Üniversitesi'nin temellerini oluşturur. Beykoz'da Hünkâr İskelesi yanında, temeli 19 Haziran 1890'da dualarla atılan ve resmi açılışı 24 Ocak 1893 yılında yapılan fabrikadır. Sultan II. Abdülhamid, 1887 yılında Başmabeyn Osman Bey'e 50 yıl süreyle Osmanlı'da kâğıt imali imtiyazını vermişti. Bunun üzerine Osman Bey tarafından 300 bin Osmanlı altını sermayeli bir şirket kuruldu. Şirkete bir İngiliz sermayedar grubu ortaktı, Türkçe adı Hamidiye Kâğıt Fabrikası İngilizce adı ise Ottoman Paper Manifacturing Company Limited idi. Fabrikanın kurucusu Osman Bey ölünce yerini oğulları Ali Cevad beyler aldı. Fabrika alanı olarak Ali Cevad Bey'in Hünkâr İskelesi yanındaki 42 dönümlük arazisi seçildi. İngiltere'den dört kâğıt makinesi getirildi. Fabrika 24 Ocak 1893'ten itibaren üretime geçti. Beşiktaş ilçesinde yer alan tek cepheli meydan çeşmesi, Sultan II. Abdülhamid Han tarafından yaptırıldı. Çeşmenin tuğra kısmı tahrip olduğundan dolayı yapım tarihi bilinmiyor. 'Hamidiye Çeşmesi' ismi tuğranın alt kısmında oyma olarak yer alır. Üç kenarı kabartmalı kurnası, kafesli bir ayağa oturur. Sultan II. Abdülhamid Han, Yıldız'daki sarayına yakın noktaya yaptırdığı çeşmenin 1902 yılındaki açılış merasimi, bir fotoğrafla belgelenmişti. Büyükada'da Maden Mahallesi'nde yer alan ve adanın en büyük camisi olan Büyükada Hamidiye Camii, Sultan II. Abdülhamid tarafından 1893 yılında yaptırıldı. 19'uncu yüzyılda Büyükada'da Müslüman nüfus artınca, ortaya çıkan ihtiyaca binaen inşa edildi. Camii, Büyükada Camii veya Servili Camii olarak da bilinir. 1901 ve 1904 yıllarında, Sultan II. Abdülhamid tarafından tamiri yapılan camide, Cumhuriyet Devri'nde yapılan restorasyonda Abdülhamid'in tuğrası sökülmüştür. Camide gerçekleşecek onarım sonrasında Sultan II. Abdülhamid'e ait tuğranın tekrar orijinal yerine konulması planlanmaktadır. Hamidiye Camii, geçmişten günümüze Adalar'ın merkez camisi olarak kullanılır. Topkapı Sarayı'nda, Selam Kapısı girişinin sağındaki süs havuzunun yanında yer alır. 1889 yılında yaptırılan Hamidiye Çeşmesi, sonradan bu bölgeye getirilmiş olup orijinal yeri hakkında kaynaklarda bilgi bulunmaz. Alman İmparatoru II. Wilhem'in 1898 tarihinde İstanbul'a gerçekleştirdiği ziyaretin Topkapı Sarayı programında günümüzde Hamidiye Çeşmesi'nin bulunduğu yerdeki Cellat Çeşmesi'ni (cellat tarafından kafası vurulan kişinin başının sergilendiği Seng-i İbret) görüp de olumsuz bir kamuoyu oluşturmasın düşüncesiyle bu bölgeye Hamidiye Çeşmesi yerleştirilmiştir. Beşiktaş ilçesi Asariye Caddes'nde, apartman önünde bulunur. Sultan II. Abdülhamid Han'ın yaptırdığı tek yüzlü Hamidiye meydan çeşmelerinden olan çeşme, 1900 yılında yaptırıldı. Çeşmenin suyu, Hamidiye Suları olarak bilinen su sisteminden yararlanırdı. Çeşmenin üst tarafından yuvarlak bir madalyon içinde Sultan II. Abdülhamid Han'ın tuğrası, tuğranın da alt kısmında Hamidiye Çeşmesi yazısı ve çeşmenin yapım yılı olan 1318 tarihi yazar. Çeşmenin alınlığının altından, oymalı iki silme geçer. Ayna taşından dalgalı kemer formu etrafında Rumi motifli süslemeler görülür. Kasımpaşa'da Kızılay Meydanı'nda 1906 yılında Sultan II. Abdülhamid Han tarafından yaptırıldı. Sultan'ın Kasımpaşa'ya armağanı olan Hamidiye Çeşmesi'nin eski fotoğraflarında, üstünde vazo şeklinde bir süslemenin olduğu ancak bu kısmın günümüze ulaşmadığı görülür. Hamidiye Suyu ile beslenen çeşme, Kızılay Meydanı'nın yeniden düzenlenmesinden sonra günümüzde Terkos Suyu ile beslenmekte ve suyu akmaktadır.

Sultan Abdülhamid’in “Hamidiye” adını taşıyan hizmetleri

YILDIZ HAMİDİYE CAMİİ