Toptaşı Bimarhanesi'nden cezaevine

Valide Atik Külliye Mimar Sinan'ın olgunluk döneminde Üçüncü Murat'ın annesi Nurbanu Sultan tarafından yaptırıldı. Çok amaçlı bir külliye olarak kullanılan Atik Valide, içerisinde Osmanlı medrese sisteminin en yüksek aşaması darülhadis, Kur'an okumanın öğretildiği medrese bölümü darülkurra, hastane olarak kullanılan Darüşşifa, yoksullara yardım amacıyla oluşturulan İmarethane, yoksulluların barındığı tabhane ve Aşhane gibi birçok birimi barındırıyordu. Külliyenin konumu ise Üsküdar'ın Toptaşı semtinde ve bugün kendi adını taşıyan mahallede, kuzeyi Çavuşderesi vadisine doğru alçalan çevreye hâkim bir yamaç üzerine kademeli olarak yerleştirilmişti. Dârülhadis, dârülkurrâ, imaret (aşhane, tabhâne, kervansaray) ve dârüşşifâ, külliyenin yekpâre bir yapı adasını oluşturan bölümleridir. Külliye bünyesinde yer alan darüşşifa ile imaret bölümü tarih boyunca pek çok kuruma ev sahipliği yaptı. Külliye içerisindeki söz konusu bölümler XVIII. yüzyılın sonlarından itibaren asıl fonksiyonlarının dışında birtakım yeni faaliyetlere tahsis edilmişlerdir; imaret ile dârüşşifâ sırasıyla 1807- 1865'te Nizam-ı Cedid ve Asakir-i Nizamiyye Kışlası, 1865-1873 İstanbul'daki kolera salgınında hastane, 1873-1925 bimarhanne yani akıl hastalıkları hastanesi, 1927- 1935 cüzzam hastanesi, 1935- 1940 Tekel Tütün Deposu, 1940-1977 Toptaşı Cezaevi, 1977-1999 Üsküdar İmam Hatip Lisesi, 2003-2008 Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, 2014'ten beri de Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi olarak kullanılıyor. Farsça,' hastane, akıl hastanesi' anlamında kullanılan Bimarhane, Hastalara şifa, yoksullara yardım amacıyla kurulan Atik Valide Külliyesi bünyesinde de hizmet verdi. Necip Fazıl Cinnet Mustatili: Yılanlı Kuyu'dan isimli kitabında yapıyı şu şekilde tanımlar: Necip Fazıl'ın 'kasvet ocağı' olarak tarif ettiği bimarhanenin tarihi de oldukça ilginç. Osmanlı devletinin 19. yüzyılda en önemli bimarhanesi, Süleymaniye Cami'nin de içinde bulunduğu külliyede yer alıyordu. Süleymaniye Bimarhanesi, özellikle 1842 yılından itibaren kademeli olarak bir değişim sürecine girdi. Bu tarihten itibaren Süleymaniye Bimarhanesi, yalnızca akıl hastalarına (kadın ve erkek olmak üzere iki kısma ayrılan) tahsis edildi. 1873 yılında hastalar arasında ölüme neden olan bulaşıcı bir hastalık gerekçe gösterilerek Toptaşı Bimarhanesi'ne taşındı. Hastalar gece yarısı kayıklarla Üsküdar'daki mekâna gizlice taşınmıştı. 1924 yılı ekim ayından itibaren de bu defa hastane, tüm hastalar ve personeliyle birlikte Bakırköy'e naklolundu. Toptaşı Bimarhanesi'nin ünlü hastaları da vardı. Neyzen Tevfik bunlardan biridir. 1927 yılında sara nöbetleri ve alkol sebebiyle sıkça Toptaşı'nda yatar. 'Bakırköy Akliye ve Asabiye Hastanesi´ olarak hizmete girince Toptaşı bimarhanesindeki hastalar 1925´de buraya nakledilmişlerdir. Bunların yerine Karacaahmet´teki cüzamlı hastalar getirilmiştir. 1935 yılında 'Modern Bakırköy Cüzam Pavyonu' hizmete girince Toptaşı tamamıyla boşaltıldı. Eski Bimarhane 1925'li yıllardan itibaren bir süre Gümrük ve Tekel Bakanlığı emrinde bir tütün deposu olarak kullanılmaya başlandı. İşte o yıllarda külliyede çok büyük tahribat yapılmış ahşap sütunlar tarumar edildi. 1927'ye kadar akıl hastanesi olarak kullanılan külliye, hastane Bakırköy'e taşınınca bir süre boş kaldı. Dönemin Gümrük ve Tekel Bakanlığı tarafından tütün deposu oldukça hor kullandıktan sonra ise meşhur Toptaşı Cezaevi olarak varlığını sürdürdü. 1970'lere kadar hapishane olan külliyeye Necip Fazıl, Nazım Hikmet, Yılmaz Güney, Can Yücel, Nazım Hikmet, Rıfat Ilgaz ve Nihal Atsız, Ahmet Davutoğlu gibi gibi pek çok edebiyatçı ve düşünürün yolu düştü. Necip Fazıl Kısakürek, Toptaşı Cezaevi'nin müdavimi sayılabilecek bir isimdi. Birçok defa farklı sebeplerden dolayı tutuklanıp hapse konulan Kısakürek, çeşitli davalarda alınan mahkumiyet sonucu 1952, 2957 ve 1960 yıllarında olmak üzere üç defa burada hapsedildi. 'Sabahın saat 10'u.. Hapishanenin önündeyim. İçinde, unutulmuş insanların hayaletleri gezen bir ortaçağ kalesi... Yanımda zevcem... Kadıköy Savcısı, fikir adamına güya müsamaha gösterdiği için, beraberimizde sivil kılıklı bir memurdan başka kimse yok... Ben 'din propagandası' yapmaktan hapse atılıyorum ya; beni teslim ettikleri polis de, beş vakit namazında ve hafız...' Necip Fazıl, Zindandan Mehmet'e Mektup şiirini burada yazdı. Yılmaz Güney de Toptaşı Cezaevi'nin hapsedilen isimlerden biriydi. Cezaevinde güne jimnastik yaparak başlayan Güney, sık sık 'Kahrolsun tembellik!' sloganını tekrarlatarak, mahkumların sabahı dinç karşılamasını amaçlardı. Slogan tekrarı, Güney'in önderliği tutuklu ve hükümlülere hoş gelir, canla başla katılımlarını sağlardı. Güney ayrıca Sürgün filminin senaryosunu da burada yazdı. 1978-1982 yılları arasında ise bina, cezaevinden sonra imam hatip lisesi olarak hizmet verdi. 1978 yıllarında, bir kısmında Toptaşı Cezaevi bulunduğu zamanda aşağı kısmı, İmam Hatip´e terhis edilmiş ve burada öğretime başlandı. Aylarca çöp boşaltılması sürdü Yapının onarımı tamamlandıktan sonra Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'ne, ardından ise Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi'ne devredildi. 2014'ten bu yana ise Edebiyat Fakültesi olarak hizmet vermekte.

Toptaşı Bimarhanesi'nden cezaevine

Valide Atik Külliyesi