Geçmişten günümüze üzerlik otu

FAYDALI BİR BİTKİ: ÜZERLİK 🔸 Geçmişten günümüze kadar insanlar, adını dahi bilmediği ve teşhisini koyamadığı hastalıklara yakalanır. Bundan yüzyıllar öncesinin tıbbı düşünüldüğünde çoğunun tedavisinin bulunamadığı görülür. 🔸 İşte, böyle zamanlarda bitkiler insanlığın imdadına yetişir. Fiziksel ve psikolojik rahatsızlık hallerinde bitkilerden pek çok ilaç yapılır. İlerleyen zaman içinde de bitkisel tedavi yöntemleri daha yaygınlaşmış olur. Bu bitkilerden biri de 'üzerlik otudur.' ↪ Halk arasında 'üzerlik' denildiği zaman genel olarak insanların zihninde tohumu belirir. Çünkü genel itibariyle tohumu kullanılır. SAĞLIKLI YAŞAM İÇİN BİTKİSEL KÜRLER 'ÜZERLİK' SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ 🔸 Şarkiyatçı Sir Gerard Clauson, 'üzerlik'in, 'yüzer' kelimesinden türediğini söylerken Halk Bilimci Müjgan Üçer ise 'bitkinin tohumlarının insanlar üzerinde gezdirildiği için ve süt ürünlerinin içine eklenemesinden ötürü' bu ismin verildiğini dile getirir. 🔸 Bir zamanlar Türk Dil Kurumu Başkanlığı görevinde bulunan Şükrü Haluk Akalın ise bu sözcüğün Oğuz boyu tarafından kullandıldığını ve 'yabani sedef otu' manasına gelen 'yöz ilrük' kelimesinden geldiğini ifade eder. *Sir Gerard Clauson kimdir? Tam adıyla Sir Gerard Leslie Makins Clauson; İngiliz kamu görevlisi, iş insanı ve şarkiyatçıdır. ÜZERLİK OTUNUN GÖRÜLDÜĞÜ YERLER 🔸 Yabani kimyongiller familyasından olan üzerlik otu, yeşilimsi beyaz renkli çiçekleri olan ve 30-50 cm yüksekliğinde otsu bir bitkidir. Bu ot, mayıs- ağustos ayları arasında genelde kumluk ve taşlık yerlerde yetişir. 🔸 Esmer renkli tohumları kokusuzdur fakat tatları acıdır. Ülkemizin pek çok yerine yetişen bu bitki genel olarak; İstanbul, Şanlıurfa, Afyonkarahisar, Konya, Sivas, Kayseri, Niğde, Erzincan, Tarsus gibi yerlerde görülür. Orta Anadolu steplerinde üzerlik otuna çokça rastlanır. ↪ Dünyada ise Asya, Güney Avrupa, Amerika ve Kuzey Afrika'da görülür. BİR ŞİFA MEDENİYETİ : OSMANLI ESKİ TÜRKLERDE ÜZERLİK OTU 🔸 Üzerlik otu her ne kadar günümüzde de kullanılıyor olsa da asıl kullanımı Eski Türklerde olur. Faydası olduğu kadar zararı da bulunan bu bitki lehçelerde farklı isimlendirmelere sahiptir. 🔸 Uygur Türkçesinde 'edrasman veya gül asman', Kazak Türkçesinde 'adırıspan', Özbek Türkçesinde 'ısırık', Kıpçak Türkçesinde 'yüzerlik', Kırım Tatarcasında 'özerlik', Türkmen ve Azerbaycan Türkçelerinde ise 'üzerlik' olarak adlandırıldığı bilinmektedir. ↪ Ülkemizde ise bu bitkiye; 'üzerlik,yüzelik, üzellik, üzerik, yüzellik, yüzerlik' gibi kullanımlarıyla mevcuttur. LOKMAN HEKİM'DEN ŞİFA KAYNAĞI 25 BESİN ESKİ TÜRKLERDE NAZARA KARŞI 'ÜZERLİK OTU' KULLANILDI 🔸 Üzerlik, uzun yıllar pek çok rahatsızlığı tedavi eden bir ilaç olarak kullanılır. Bunun yanı sıra Eski Türk inanışlarında 'kötü ruhları uzaklaştırmak' için de bir araç olarak kullanılır. 🔸 Geçmişte İnsanlar, bu bitkinin tohumlarını kıyafetlerinde taşır ve tohumları kurumadan önce bir ipe dizerler. Buradaki amaç nazara gelmemektir. Yani üzerlik otu manevi bir kalkan olarak da yıllarca kullanılır. ↪ Atalarımızın kullandığı bu bitkiye çörek otu da eklenerek tütsü olarak kullanılmıştır. HASTALIKLARA ŞİFA OLAN MAKAMLAR TEDAVİDE ÜZERLİK OTU 🔸 Anadolu'nun en ünlü hekimlerinden olan Dioscorides bu bitkiye Materia Medica yani 'Tıbbi Materyaller' adlı eserinde yer verir. Bu hekimin I. yüzyılda yaşadığı düşünüldüğünde üzerlik otunun tarihinin çok eski zamana uzandığı anlaşılır. 🔸 Dioscorides'in üzerlik tohumu hakkında yazdığı bilgilerde, tansiyon düşürücü, hafıza güçlendirici, soğuk algınlığının tedavisinde ve bronşit- astım ve çıban gibi rahatsızlıkların tedavisinde kullanımının uygun olduğu söylenir. ↪ Roma, Hitit, Yunan gibi önemli milletler de bu bitkinin tohumları çoğu insana şifa dağıtmıştır. *Dioscorides kimdir? Tam adıyla Dioscorides Pedanius, Roma İmparatorluğu zamanında yaşamış hekim ve farmakoloji bilgindir. Roma döneminde orduya büyük katkıları olmuştur. Aynı zamanda Osmanlı dönemi kitaplarında adı Skoridos olarak geçmektedir. ÜZERLİK OTUNUN FAYDALARI 🔸 Mucizevi bir bitki olan üzerlik otunun geçmişte; sinir sistemi, egzama, varis ve kas rahatsızlıkları gibi kronik ve geçici hastalıkların tedavisine büyük katkılar sağladığı bilinmektedir. 🔸 Günümüzde bu otun; balgam söktürücü ve vücut salgılarını arttırıcı özellikleri ile burun, mukus salgısının dengelenmesine yardımcı olduğu görülür. Üst solunum yollarını desteklemesi rahat nefes alınmasında büyük önem taşır. Bundan ötürü, gribal enfeksiyonların önlenmesi burun tıkanıklığının da açılmasını sağlar. ↪ Aydınoğulları'nın beyi Umur'a takdim edilen ve Arapça'dan çevrilen 'Müfredat-ı İbni Baytar Tercümesi'nde' bu bitki için 'galiz hırıltı keser' şeklinde faydasının olduğu beyan edilmektedir. *Umur Bey kimdir? Tam adıyla Aydınoğlu Gazi Umur Bey, Aydınoğulları Beyliği'nin ikinci ve en ünlü beyidir. ÜZERLİK OTUNUN ZARARLARI 🔸 Dünyada bulunan her bitkinin faydası olduğu gibi zararı da olabilmektedir. Kadim bir öğreti olarak her şeyin fazlası zarardır. Bundan ötürü üzerlik otunu fazla tüketmek de vücudumuzda olumsuz durumlara sebebiyet verir. 🔸 Üzerlik otunu fazla kullanmak; duygu durum bozukluğuna yol açabilir. Normalde sakinleştirici ve rahatlatıcı bir etkisi olan bu tohumun bilinçli bir şekilde ve makul bir oranda tüketilmesi şarttır. ↪ Kendisine gastrit ve ülser teşhisi konmuş kişilerde mide bulantısına, yanmaya ve mide spazmına yol açabilen üzerlik otu kullanımı öncesinde bir hekime başvurularak gerekli tetkikler yapılmalıdır. GÜNLÜK YAŞANTIMIZDA ÜZERLİK OTU 🔸 Hastaların iyileşmesine büyük katkı sağlayan üzerlik otunun günlük yaşantıya da yansımalarının olduğunu görürüz. Örneğin Konya yöresinde halıların bordürlerinde ve zeminlerinde bu ot kullanılır. 🔸 Özellikle eskiden seccadelere 'nazardan korunmak için' daha sonra da artık yaygınlaştığı için işlenmeye devam edilmesi, üzerlik otunun 'olumlu bir etki bıraktığının' kanıtıdır. ↪ Bu bitkinin günlük hayatta olumlu bir izlenim bırakmasına verebileceğimiz bir diğer örnek ise 'rüyada görülen üzerlik otu, iyi yolda olduğunu gösterir' şeklinde yorumlanmasıdır. *Bordür ne demek? Bordür; yolların ya da kaldırımların kenar taşlarına verilen ad, kenarlık manalarına gelir. ÜZERLİK OTUNUN SÖZLÜ EDEBİYATIMIZDAKİ YERİ 🔸 Üzerlik otunu tütsüleme esnasında bazı hayır ve kötü dualar söylenir. Bunlar zamanla sözlü kültür dünyamızın bir parçası olur. Tekerleme şeklindeki bu sözler neredeyse tüm Türk topluluklarında folklorik bir mahiyet taşır. 🔸 Kısacası bu ot, yazılı edebiyattan ziyade daha fazla sözlü edebiyatımızda yer alır. Sözlü olarak ise bilmecelerde, tekerlemelerde varlığını görürüz. 'Üzerliksen, üzerliksen hevasan / Hezaran derde dermansan devasan.' ➡Azerbaycan Türkçesi ÜZERLİK OTUNUN YAZILI EDEBİYATIMIZDAKİ YERİ 🔸 Üzerlik otunun yazılı edebiyatımız içinde bu sözcüğün imge olarak geçtiği eserlerde bulunur. Bunlardan en önemlisi Kaşgarlı Mahmud'un başyapıtı olan Divanû Lügatî't Türk'tür. 🔸 Bu eserde 'ilrük' olarak geçen üzerlik otu, 'safra ve balgamı söktüren bir ot tohumu' manasına gelir. 'Işkname' olarak bilinen aşk mesnevisinde ise 'kişi anber yüküne olsa mâlik, ayıptır ger dütüzürse yüzerlik' mısralarında geçer. 🔸 Farsçadan Türkçeye çevrilen; Camiü'l Fürs, Burhân-ı Kat'ı Tercümesi eserlerinde görülür. Hatta Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın 'Mezarından Kalkan Şehit' romanında dahi imgeye yer verilir. *Işkname nedir? Şahidi'nin eseri olan Işkname, mesnevi olarak kaleme alınan Farsça eser içinde ilahi aşk teması öne çıkar. TÜRK ŞİİRİNDE SU İMGESİ