Görme engelli dostlarının bağımsız hareket aracı

Bir tür servis köpeği olan rehber köpekler, kör insanlara engellere takılmadan bir yerden başka bir yere gitmek için kılavuzluk etmek amacıyla eğitilmiş köpeklerdir. Bu ilişkide kör kişi tamamen nereye nasıl gidileceğinden sorumlu olup köpeğin rolü sahibine itaat, bazen de itaatsizlik ederek gideceği yere güvenli bir şekilde ve engellere takılmadan sahibiyle yürümektir. 1916'da ilk rehber köpek okulu, Almanya'da 1. Dünya Savaşı'nda görmelerini kaybetmiş gazilerin bağımsız hareket ihtiyaçlarını karşılamak için açıldı. 1927'de, yaklaşık dört bin görme engelli Alman gazi rehber köpek kullanıyordu. Fakat maddi yetersizlikler yüzünden rehber köpek yetiştiren birçok okul kapanmak zorunda kaldı. Almanya'da 1. Dünya Savaşı'ndan sonra oldukça yaygın hale gelen bu rehber köpek okullarının haberi, çok ünlü bir Amerikan gazetesinde yayınlandı ve ilk rehber köpek okulu olan The Seeing Eye (gören göz), 1929 yılında Amerika'nın ilk rehber köpek okulu olarak açıldı. Bundan sonra ülke çapında rehber köpek eğiticileri yetiştirilmeye başlandı. Buna 2. Dünya Savaşı'ndan gazi olarak dönen birçok kör Amerikalının rehabilitasyon ihtiyacı da öncülük etti. Fakat gelgelelim bu sevimli rehber köpekleri öyle her yere sokmak çok da kolay olmuyordu. Ta ki, Amerikan Engelli Yasası 1992'de çıkana kadar, rehber köpekleri her yere sokabilmek için tam ve genel bir yasa bulunmuyordu. 1930'lardan itibaren ilk olarak postanelere ve restoranlara girebilen bu köpekler, şu an dini yerler hariç her yere sahibiyle girme hakkına sahip. Ev sahipleri de öyle canları istiyor diye rehber köpeği olan kiracıları reddedemiyor. Şu an Amerika'da on sekizden fazla rehber köpek okulu, Amerika ve Kanada'da yaşayan görme engelli bireylere hizmet sağlıyor. Birçok okul, bağışlarla hizmet vermeye devam ediyor. Rehber köpek sahibi olmak isteyen kişilere, çok cüzi bir miktar karşılığında ya da hiçbir para alınmadan rehber köpek sağlanıyor. Köpeklerin sağlık ihtiyaçları da okullar tarafından güvenceye alınıyor. Bazı okullar ödeme gücü olmayan bireylere köpek mamasını da ücretsiz olarak veriyor. Çok büyük çabalar gerektiren rehber köpek eğitimi aslında birçok kişinin emek verdiği ve uzun süren bir süreç. Türkiye'de ise rehber köpeği olan sadece 3 kişi var. En çok kullandığınız rotalarda sizi A noktasından B noktasına götürüyor. Bu rotalar eğer çalışıyorsanız evden-işe, işten-eve, evden – markete, evden- en sık gittiğiniz kafe veya restorana olabilir. Ama nerede olduğunu köpek hiçbir zaman bilmekle yükümlü değil. Bu görme engellilerinin sorumluluğu altında. Köpek sahibi, köpeğe 'sağa', 'sola' ya da 'ileriye' şeklinde emir vererek köpeği gideceği yöne doğru yönlendirir. Eğitimlerinin bir parçası olarak, bu köpekler sahibinin güvenliği için sahibine akıllı bir şekilde itaatsizlik etmeyi de öğreniyorlar. Köpekler renk körü olduğu için trafik ışıklarını yorumlama gibi bir yetenekleri yok. Karşıdan karşıya geçerken tamamen sizin 'ileri' emrinizi bekleyip hareket ediyorlar. Peki, karşıdan bir araba geliyorsa ve bu araba milyarlar eden, çok lüks ve biz körlerin sesini duyamayacağımız bir arabaysa ne oluyor? Siz 'ileri' diyorsunuz ve köpeğiniz yürümüyor. Yani arabanın ilerlediğini gören köpek ta ki yol güvenli hale gelinceye, yani hiç bir araba hareket etmeyinceye kadar bekliyor ve ondan sonra hareket ediyor. Köpek nerede olduğunu bilmiyor fakat şartlandığı için yine tüm kaldırım uçlarında duruyor, engellerde ve merdiven iniş çıkışlarında durarak size rehberlik edebiliyor. Rotalardan çıktığınızda en önemli bilmeniz gereken nokta yeni ortam ve kokulardan dolayı köpeğin dikkati daha kolay dağılabilir. Sonuçta onlar birer robot değiller. Rehber köpekler tehditkar olmayan köpeklerdir, seçimleri buna göre yapılıyor. Bu nedenle sokak köpekleri ile karşılaşıldığında genel olarak diğer köpekler bu köpeklerin bir tehdit olmadığı anlıyorlar ve sizi rahat bırakıyorlar. Fakat yine de tedbir olarak, köpeklere zarar vermeyen bir aparat kullanabilirsiniz. Köpek kovar isimli cihaz, bizim duyamadığımız frekansta köpekleri rahatsız ediyor ve onları etrafınızdan uzaklaştırıyor. Genellikle evcil köpekler bu cihazdan etkilenmiyor. Çünkü mikrodalga gibi ev aletleri de aynı frekansları yaydığı için ev köpekleri buna alışıklar ve rahatsız olmuyorlar. Bir başka çözüm de eğer günlük kullandığınız rotalar tehditkar sokak köpeklerinin alanı içerisindeyse rotanızı değiştirmek. Rehber köpekler kesinlikle evin içerisinde yaşamak zorundalar. Evin bir bireyi olarak davranılmazsa görevini başarı ile tamamlayamıyorlar. Bahçe ve balkon kabul edilmiyor. Bu nedenle köpek alabilmeniz için ev sahibiniz ile konuşmanız gerekebilir. Rehber köpeklerin toplu taşımaya binebilmeleri, sizinle kafe ve restoranlara girebilmeleri için meclise yasa tasarısı gönderildi. Ayağınızın altında yatıyorlar ve saatlerce yatabilmek için eğitiliyorlar. Bir rehber köpek adayının eğitimi 2 aylıktan itibaren bakıcı aileye verilmesi ile başlar. Bu süreç içerisinde eğitmen desteği ile yavru temel itaat öğrenir – otur, yat, bekle vs. Aynı zamanda sosyalleşmesi ve toplumun bir bireyi olması bu dönemde olur. Eğitim ikinci evresi yavru bir yaşını doldurduğunda başlar. Aileden alınır ve 3 haftalık bir değerlendirme süreci başlar. Bu süreçte köpeğin tabiatı ve karakteri eğitim çalışmaları ile incelenir. Köpek rehber köpek olmaya uygun görülüyorsa ana eğitimi başlar ve yaklaşık 5 ay sürer. Eğitimin içerisinde kaldırımlarda durmak, hareket eden trafiği algılamayı öğrenmek, yol üzerinde ki engelleri göz önünde bulundurarak yürümek gibi önemli ve farklı farklı konseptler bulunmaktadır. Eğitimin tüm evrelerinde köpeklerin karaterleri ve tabiatları, görme engelli rehber köpek bekleyen adaylarımız ile karşılaştırılır. Eğitimin son aşamasında ise görme engelli köpek bekleyen adaylarımızdan seçilen kişi köpek ve eğitmen ile beraber 2 ile 4 hafta arasında değişebilen eğitim sürecine başlar. İlk 1 veya 2 hafta Ankara'da köpek ile beraber yaşarken, temel komutları, köpek bakımını ve beslemeyi öğrenir. Sonraki 3. Veya 4. Haftalar da ise görme engellinin evine gidilir ve kişinin gittiği yerlere olan rotalar köpeğe öğretilir. İstekli ve dengeli tabiatta olmaları, Rehber köpek, sahibine teslim edilmeden önce sahip ön değerlendirmeden geçiyor. Kişinin rehber köpeğe uygun olup olmadığı belirlemek için öncelikle sahibine sorular soruluyor. Ardından sahibin dengesine, yön yeteneğine de bakılıyor. Bunun amacı da kişiye doğru köpeğin verilebilmesi. Sonrasında yetkililer sahibin yaşam alanını görüyor. Uygunluk ve eşleştirme eğitimin en başından en sonuna kadar devam eden bir süreçtir. Rehber köpek bekleyen görme engelli adaylarının değerlendirmelerine göre köpeklerin tabiatları, boyutları ve karakterleri hep göz önünde bulundurularak eğitim yapılır. Doğru köpeğin doğru insana verilmesi en önemli hususlardan biridir. Bu neden ile kimsenin köpek seçme şansı olamamaktadır. Bu seçim yapılırken değerlendirilen noktalar, köpeğin ve görme engelli kişinin yürüyüş hızından, yaşadığı bölgeden, ses tonuna kadar ve daha fazlası ele alınan noktalardandır. Doğru köpek doğru kişiye verilmezse ne köpek işini doğru yapabilir ne de mutlu olur. Bu da tabii ki görme engellinin mutsuzluğuna yol açar. Aileniz ile beraber yaşıyor olsanız bile köpeğin tuvalet ihtiyacı, temizliği, maması ve suyunun verilmesi tamamen görme engelli kişiye ait. Eğitimi aile almadığı için onların yapmasına yetkililerce müsaade edilmiyor. Şayet böyle bir durumda köpeği sizden sorgusuz geri alabiliyorlar. Rehber köpekler her zaman sizinle olmak üzere yetiştiriliyorlar. Eğer iş yerinize köpeğinizi götüremeyecekseniz maalesef size köpek verilmiyor. Görme engelli 26 yaşındaki avukat Mustafa Keskin, 3 aydır yaşamını rehber köpeği Tabs ile paylaşıyor. Türkiye'de duruşma salonunun ilk rehber köpeği Tabs, Keskin'le adliye koridorlarını arşınlıyor, duruşma salonunda da Keskin'in yanında mütalaa dinleyip, karar bekliyor Mustafa Keskin'le metrobüse binen, AVM'ye giden Türkiye'nin dördüncü rehber köpeği Tabs, duruşma salonuna girerek Türkiye'de ilk kez duruşmada bulunan rehber köpek de oldu. Keskin, temel eğitimi sonrasında rehber köpek eğitimini başarıyla tamamlayan Tabs ile birlikte 1 ay eğitim aldı. Eğitimin tamamlanmasının ardından Tabs, Keskin'in yaşamını birlikte sürdüreceği rehber köpeği oldu. Mustafa Keskin ve Tabs, 3 aydır tüm zamanlarını beraber geçiriyor. Mustafa Keskin'in iş yaşamında da yanından ayrılmayan Tabs, duruşmalarda da Keskin'in ayrılmaz bir parçası. Duruşma sırasında mütalaa dinleyen, karar bekleyen ancak görüş açıklamayan Tabs, Çağlayan Adliyesi'ndeki duruşma sırasında sessizce masanın altında otururken, fırsattan istifade kestirmeyi de ihmal etmiyor. Tabs ile adapte oldukları için derneğin onayıyla birlikte yaşamaya başladıklarını dile getiren Keskin, Tabs'in yaşamına getirdiklerini şöyle anlattı: 'Tabs ile hayatım çok kolaylaştı. Rehber köpekle yaşamak mükemmel bir şey. Her şeyin ötesinde bir hayat dostu, can yoldaşına sahip oldum. Bunlara ilave olarak daha bağımsızım, daha özgürce ve daha hızlı hareket edebiliyorum. O yüzden Tabs, hayatımı çok değiştirdi. Daha öz güvenli, daha hızlı, daha pratik, daha kolay ve daha bağımsız hareketim gelişti. Tabs'le istediğim yere daha rahat gidebiliyorum. Onunla bütün engelleri aşarak yolumuzu bulacağımıza inancım tam.' Keskin, avukat olduğu için adliyeye gidip geldiğini ifade ederek, 'Çağlayan Adliyesi'nde başsavcımızın verdiği karar sayesinde artık rehber köpekler adliyeye ve duruşmaya girebiliyor. Biz de Tabs ile duruşmalara giriyoruz. Tüm görevlilerin, adliye personelinin ve idari kadronun desteği sayesinde bir sıkıntı yaşamıyoruz.' dedi. Tabs'in duruşma sırasında da sessiz ve akıllı bir köpek olmayı sürdürdüğünü belirten Keskin, 'Duruşmada masanın altında duruşmanın bitmesini bekliyor sessizce. Ben ayağa kalktığımda o da kalkıyor ve salondan çıkıyoruz.' diye konuştu. 'Toplumda bu kadar az sayıda rehber köpek olması, toplumun rehber köpeklere yönelik bir bakış açısı oluşmasını engelliyor. Rehber köpeklerle karşılaşan insanlarda farkındalık oluşuyor. Bizler de sosyal hayatın içine daha fazla katılarak, toplumdaki farkındalığı artırmayı ve rehber köpeklere karşı olumlu bir bakış açısını geliştirmeyi sağlıyoruz. İnanıyoruz ki, gün geçtikçe rehber köpekler her yere, her kuruma, her mekana girebilecek. Çoğu kuruma, AVM'ye Tabs ile giriyor, toplu taşımayı onunla kullanıyorum. Umuyorum ki bu yerlerin sayısı daha da artacak. Rehber Köpekler Yasa Tasarısı'nın kanunlaşmasıyla rehber köpeklerin ülkemizdeki farkındalığı daha da artacak.'

Görme engelli dostlarının bağımsız hareket aracı

REHBER KÖPEKLER NE ANLAMA GELİYOR?