Hayatın en güzel demlerinde yanımızda olan çayın öyküsü

◾ Çay ilk kez milattan önce 2737 yılında, Çin'de medikal amaçlarla kullanılmaya başladı. Çinliler uzun müddet medikal amacıyla kullanmaya devam etse de suyla bir araya getirilip 10. yüzyılda içeceğe dönüştürüldü. ◾ Çay kelimesi köken olarak dilimize Çinceden geçti. Çin'in Mandarin lehçesinde 'cha' şeklinde yazılıp 'ça' diye okunan kelime sadece bizde değil pek çok dilde 'çay' olarak ifade edildi. Bu kelime coğrafyaları aşarak zamanla Orta Asya, Orta Doğu ve Kuzey ülkelerine gelerek insanların sofralarına kadar ulaştı. Az bilinen 10 farklı bitki çayı ◾ Coğrafyaya bağlı olarak çayın yayılım gösterdiği ülkeler; Kore, Japonya ve Vietnam çevresiydi. Bu coğrafyada yer alan pek çok ülke de çayı, aynı kelime ile telaffuz etti. ◾ Diğer ülkelerde yayılım gösteren çayın kendisine en önemli yer edindiği noktalardan biri Hindistan'dı. ◾ Hindistan'ın çayı medikal amaçlı kullanılmasının ardında ilginç bir neden yatıyordu. Çay pahalı bir içecek olarak görüldüğü için sadece özel günlerde veya davetlerde tüketiliyordu. Üst sınıftan çıkıp her kesime hitap etmesi ise 1785'e rastlıyordu. ◾ Çayın nasıl yayıldığına dair inanılan bir rivayet vardı. Rivayete göre Çin'in ilk imparatorlarından biri olan Shen Yung, tesadüfen çay yapraklarının suya düşüş anına ve renk verişine şahit olmuş. Bundan oldukça etkilenen imparator yine rivayete göre 7 yıl boyunca o bölgede kalarak sürekli çay içmiş. Kırk yıllık hatrın asırlar aşan öyküsü: Türk kahvesi ◾ Ardından Kore, Japonya ve Vietnam gibi farklı bölgelere de yayılmaya başlayan çay, 18. yüzyılda Portekiz 'e ulaşmış. ◾ Çin'den giden çay eksperlerinin çay endüstrisini bu alanlara da yayması, geliştirmesi ve İngiltere'nin Portekiz'e gitmesi ile birlikte artık Avrupa'ya yayılmaya başlamış. ◾ Çaydan Avrupa'da ilk kez 1559 yılında söz edildi. 1606 yılı ise çayın Avrupa'yla tanıştığı yıl olarak tarihe geçti. 1635 yılından sonra, Hollanda ve Fransa, Avrupa'da çay tüketimine öncülük eden ülkeler oldu. ◾ Aslında Asya'da çay zevklerini ilk keşfedenler Portekizlilerdi. Asya'da yaşayan tüccarlar çayı eve hediye olarak getirdiler. Bununla birlikte, bu fevkalade yaprağın ticari potansiyelini gören Hollandalılardı. Söz konusu edildiği gibi çay o zamanlar oldukça pahalıydı. Kahve endüstrisi kölelik ile nasıl yükseldi? ◾ Çayla ilk tanışan ülke olmasa da İngilizler bu yeni içeceğe zamanla çok alıştı. Portekizli gelin ülkede çayın yaygınlaşmasına öncülük etti. ◾ II. Charles Portekiz prensesi ve çay düşkünü olarak tanınan Braganzalı Catherine ile evlendikten sonra bu durum değişti. Yeni kraliçeye ayak uydurmak isteyen İngilizler, çok geçmeden çay içmeye başladı. ◾ İngilizlerin meşhur beş çayı geleneği ise Bedford Düşesi Anna Russell tarafından gerçekleştirildi. Düşes genellikle öğleden sonra bir şeyler atıştırmayı severdi. ◾ Kek veya sandviçten oluşan hafif bir öğünün yanında çayın mükemmel bir biçimde eşlik ettiğini gördü. Çevresini de yaydığı bu etki sonucu beş çayı ortaya çıkmış oldu. Divan edebiyatı şairlerinin gözünden 'Türk kahvesi' ◾ İngiltere'deki çay fiyatları, kaçakçılık ve yasadışı çay içilmesinin kapılarını açtı. Aslında, 18. yüzyılda ülkeye yasal olarak ithal edilene nazaran daha fazla çay kaçak olarak ülkeye sokuldu. ◾ Hükümet vergileri indirdikten sonra Sir Thomas Lipton, çayı geniş kitlelere sundu ve böylece bugün olduğu gibi popüler bir içecek haline geldi. ◾ Peki, günümüzde tam anlamıyla çay tiryakisi olan Türkler, tutkun oldukları bu içecekle ilk kez ne zaman tanıştı? ◾ Batı'dan çok önceleri İpek Yolu aracılığıyla Türkiye'ye giren çay, özellikle Kuzey Kafkasya ve Türkistan çayı olarak çok eskilerden bu yana Anadolu'da biliniyordu. Üretimi için Osmanlılar zamanında ilk atılım, 19'uncu yüzyılın sonlarında oldu. ◾ Tarih kitapları Türklerin, Anadolu'ya gelmeden önce Orta Asya'da çayla tanıştıklarını yazıyordu. Kazan Tatar Türklerinden dil ıslahatçısı, Abdül'l-Kayyûm Nâsırî, 'Fevakihü'l–Cülesâ' adlı eserinde, 12'inci yüzyılda Kazakistan'da yaşayan Türk şair Hoca Ahmet Yesevi'nin çay içen ilk Türk olduğunu anlatıyor. ◾ Nâsırî, Hoca Ahmet Yesevi'nin misafir olduğu Türkmen komşunun evinde içtiği sıcak çayın yorgunluğunu giderdiğini ve 'Hastalarınıza bundan içirin ki, şifa bulsunlar' diye dua ettiğini yazıyor. ◾ Osmanlı'da çay yetiştirmeye yönelik bilinen ilk ciddi girişim, Sultan II. Abdülhamid zamanında gerçekleşti. Dönemin Maliye Nazırı İsmail Paşa tarafından Çin'den getirtilen çay fidanları ve tohumları Bursa'da dikildi. ◾ Ancak, bölgenin iklimi çaya uygun olmadığı için verim alınamadı. İkinci deneme, 1892 yılında Japonya'dan getirilen çay tohumları için yapılsa da sonuç yine hüsrandı. ◾ Osmanlı'da çay o kadar sevildi ki, 1890 yılında Mehmet İzzet Efendi tarafından, 'Çay Risalesi' adlı kitap basıldı. Çaya olan düşkünlüğünden dolayı da 'çaycı' lakabıyla anılmaya başlandı. ◾ Mehmet Efendi Hicaz Vali Vekilliği, Harem-i Şerif Müdürlüğü ve son olarak da Adana Valiliği görevlerinde bulunmuştu. Bunun dışında çay tiryakilerinden biri olan Mehmet Arif Bey de 'Çay Hakkında Malumat' adlı kitapta çayla alakalı faydalı bilgiler vermişti. ◾ 1917 Bolşevik İhtilali'nden önce, mevsimlik tarım işçiliği vazifesiyle Kafkas bölgelerine çalışmaya giden Karadenizliler, yanlarında çay tohumu ve fidanıyla dönmüşlerdi. ◾ Çay, ilk etapta süs bitkisi olarak yetiştirilse de sonraları bir gelir kapısı oldu. Osmanlı beldelerinde ise çay, ilk olarak Batum ve çevresinde 1918 yılında üretildi. ◾ Çayın kıymetini anlayan Rize'nin saygınlarından Hafız Hulusi Karadeniz ve birkaç arkadaşı, 1923-24 senelerinde Batum'dan çay tohumu tedarik ederek Vakkor isimli yaşlı bir Rus işçisinin de katkılarıyla Rize'de çayın denemesini yaptılar. ◾ Bundan sonra dikilen tohumlar iyi ürün verince, devrin bilinen ziraatçılarından Zihni Derin, bölgede çayın atılımı için önemli adımlar attı. ◾ Çay üretimi kanunu başladıktan sonra üreticilerle ilgili ilk kooperatif kuruldu. ◾ 1946'da 'Çaycılar Yardımlaşma Kooperatifi' isimli kurum Zihni Derin ve arkadaşları tarafından kuruldu. Bu kooperatiflerin sayısı hızla arttı. ◾ 1947'de üretime başlayan ve makineleri İngiltere'den tahsis edilen Rize Çay Fabrikası, Türkiye'nin ilk çay fabrikası oldu. Çay-Kur (Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü) ise yetiştirme ve işletim kısmını sağlamak amacıyla 1971'de kuruldu. ◾ Karadeniz bölgesinde 1947 yılından 1983 yılına kadar 43 çay fabrikası kuruldu. Bu fabrikalar Rize, Trabzon ve Giresun'da bulunuyor. ◾ Türkiye'de yılda kişi başına düşen çay tüketim oranı ortalama 2,3 kilogram. Dünyanın en çok çay içen milletleri listesinde Türkiye, dördüncü sırada yer alıyor. ◾ Bugün çayın vatanı Doğu Karadeniz'de, kimi zaman bin metreye kadar yükselen, 758 bin dekar alanda çay tarımı yapılıyor. ◾ Kültürel kodlarımızda da büyük bir yer edinen çay, zamanla edebiyatımızda da bir imgeye dönüştü. Ünlü şairlerin dizelerine yansıdı. Sezai Karakoç'tan Necip Fazıl'a, Orhan Veli'den Turgut Uyar'a kadar pek çok şairin dizelerinde yer aldı... İşte o dizelerden örnekler... Çay Baş köşeyi kim aldı, kime verdin? Zindan'dan Mehmed'e Mektup Çaycı, getir ilaç kokulu çaydan Ne Kadar Güzel Çayın rengi ne kadar güzel, Eski Bahçenin Bir Evi uzun süre düşündüm, nedir ağzımdaki yaban tad Emirgan'da Çay Saati çerağân sarayı'ndan büyükdere'ye

Hayatın en güzel demlerinde yanımızda olan çayın öyküsü

ÇAYIN TARİHÇESİ