Türkiye’nin tsunami tarihi ve bölgelere göre tsunami riski

Büyük bir tsunamide bu dalga serisi bir saatten uzun bir süre için devam edebilir ve bu dalgaların şiddeti ve büyüklüğünün gittikçe azalacağı garanti edilemez. Ege'de yaşanan depremlerde, özellikle kırılma, aşağı, yukarı olduğu için deniz tabanı hareket ettiğinden dolayı doğrudan küçük tsunamiler oluştururlar. Bir depremin tsunamiye yol açması, ne kadar şiddetli olduğu ve ne kadar derinde gerçekleştiğine bağlı. Tsunamiyi önceden tahmin etmek neredeyse imkânsızdır. Eğer kıyılardaki sular aniden çekilirse, birkaç dakika önceden uyarı yapmak mümkün olabilir. Gerçekleşen tsunamiler başta Marmara Denizi olmak üzere ülkemizi çevreleyen tüm denizlerde gözlemlenmiştir. Depremler tarafından tetiklenen toprak kaymaları da zaman zaman tsunamilere yol açabiliyor. Tsunaminin etkili olduğu depremler, 1509 ve 1894 tarihli İstanbul, 1598 tarihli Amasya, 1963 tarihli Doğu Marmara, 1939 Erzincan, 1968 Bartın depremleridir. Deprem öncesi, anı ve sonrası alınacak önlemler Son 4100 yıl boyunca, Marmara Denizi'nde 300'den fazla yıkıcı deprem meydana geldi. Bunlardan 40'ı tsunamiye yol açtı. Yaklaşık 8 büyüklüğündeki 1509 İstanbul depremi, Bolu'dan Edirne'ye kadar hissedilmiş ve hasara yol açmıştı. 6 metreyi geçen dalgaların Yenikapı'da surları aştığı tarihsel belgelerden anlaşılır. Deniz seviyesi önce alçalmış, daha sonra kuvvetli dalgalar İstanbul kıyılarını vurmuştu. Tsunami dalgasının yaklaşık 6 metre olduğu gözlenmişti. 18 Eylül 1963 tarihli Doğu Marmara depremi sonrasında Mudanya kıyılarında tsunami izleri görülmüştü. O dönemde Marmara denizi için deprem ve heyelan kaynaklı tsunamileri inceleyen bir çalışma gerçekleştirilmiş; tsunami oluşmasına yol açabilecek 49 ayrı senaryo incelenmişti. Modelleme çalışmaları sonucunda İstanbul kıyılarında olası en büyük dalga yüksekliği 5,56 metre, en yüksek dalganın ulaşacağı kıyı bandının İstanbul'un doğu kıyılarında 10 kilometre uzunluktaki kıyı çizgisi olduğu belirlenmişti. Dünyada en fazla can kaybına yol açan 10 deprem Sadece fay hareketine bağlı modelleme çalışmalarında ise İstanbul kıyılarında oluşması olası en büyük dalga yüksekliğinin 4,7 metre olacağı belirlenmişti. En yüksek dalganın ulaşacağı kıyı bandının İstanbul'un doğu kıyılarında 10 kilometre kadar uzunlukta olduğu; tsunaminin kıyılara erişme zamanının 8 dakika ve kıyılarda ilerleme mesafesinin 50 metreden az olduğu hesaplanmıştı. Tarihsel araştırmalar su baskınının kıyıdan içeriye 1 kilometrelik bir alana kadar etkili olduğunu gösterir. 1939 Erzincan depreminde Fatsa, Ünye ve Giresun'da 20-100 metre seviyelerinde deniz çekilmeleri gözlemlenmiş, depremin tetiklemiş olduğu heyelan sonrasında oluşan tsunami dalgaları Karadeniz'in kuzey kıyılarında Rusya'ya ait ölçüm cihazları tarafından kaydedilmiştir. 1968 Bartın depreminde ise tsunami, 15 dakika arayla 100 metre ve 60 metrelik su baskınına neden olmuş; yerel tsunami yüksekliği 3 metre olarak belirlenmiştir. Ege bölgesinde 1389, 1856, 1866, 1881 ve 1949 tarihli depremlerin tsunami oluşturduğu bilinir. 365 yılında batı Girit'de meydana gelen deprem ve tsunami Doğu Akdeniz'i önemli ölçüde etkilemiş; İskenderiye'de tsunami dalgası kıyıdan içerilere ulaşmış, hatta bazı tekneler evlerin çatılarına yerleşmiş ve yaklaşık 5 bin kişi boğulmuştu. 1303 yılında Girit'in doğusunda meydana gelen büyük deprem ve oluşturduğu tsunami, etkisini Doğu Akdeniz'de hissettirmiş, yine İskenderiye'de binlerce kişi tsunami nedeniyle yaşamını kaybetmişti. Türkiye'nin 510 yıllık deprem tarihi Kandilli Rasathanesi'nin verilerine göre, depremde yaklaşık 30-40 kilometrelik bir fay kırıldı ve bunun sonucunda 1,2 metrelik bir yer değiştirme söz konusu. Sismik olarak oldukça etkin bir bölge olan Ege bölgesinde yaşanan depremlerde tsunami görülebiliyor. Dün yaşanan depremin ardından yaşanan su baskınının yüksekliği yaklaşık 1 metreye ulaşmış; kıyıdan 200 metreye kadar ulaştığı belirtilmişti. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, İzmir'de gerçekleşen depremde tsunaminin meydana geldiğini söyledi. Kıyı bölgelerinde bulunan kişilerin en hızlı sürede, süratle kıyıdan uzaklaşmaları, yüksek yerlere çıkıp güvenli bölgelere geçmeleri gerektiğini ifade etti.

Türkiye’nin tsunami tarihi ve bölgelere göre tsunami riski

TSUNAMİ NEDİR?