Unutkanlıkla baş etmenin yolları

Bilgi hafızaya ilk aktarıldığında, uzun dönemli hatırlama bakımından pekişme sürecinden geçmesi gerekir. Daha sonra ise anıların oluştuğu hipokampus ile korteks arasında iletişim artışı olması ve hatırlamayı sağlayacak yeni sinir bağlantıları bu süreçte oluşup güçlenmesi gerekir. Beynin en önemli işlevlerinden biri olan bellek, değişik beyin bölgelerinin koordineli çalışması sonucunda oluşur. Unutkanlık ise bellekte bulunan bilgilerin çeşitli nedenlerle yok olması sürecidir. Bu bazı hastalıkların nedeni olabilir fakat her unutkanlık hastalık göstergesi değildir. Genelde tekrar edilmeyen bilgiler unutulur. Bunun yanı sıra unutmak istediğimiz bir olay, durum ya da kişiyi daha çabuk unuturuz. Bazen beyinden kaynaklanan unutkanlık, çoğu zamanda hormon yetersizlikleri ve vitamin eksikliğinin bir sonucu olarak da ortaya çıkabilir. İlk olarak yapılması gereken unutkanlığın bir hastalığın belirtisi olarak meydana gelip gelmediğini teşhis etmektir. Daha sonra ise hangi hastalığa bağlı olarak ortaya çıktığı belirlenmelidir. Bir sonraki aşamalarda hastalığın ilerlemesinin engellenerek rehabilitasyon çalışması yapılmalıdır. Unutkanlık, Alzheimer dışında da pek çok hastalığa bağlı olarak çıkabilir. Damar tıkanması, tiroit bozuklukları, B12 vitamini, folik asit gibi bazı vitaminlerin eksikliklerinde, kalp hastalığı, karaciğer hastalığı, böbrek hastalığı gibi başka organların hastalıklarının beyni etkilemesi ile ve parkinson hastalığı gibi santral sinir sisteminin diğer hastalıklarında, bazı nadir genetik hastalıklarda da unutkanlık görülür. Unutkanlığın kendini belli ettiği 4 önemli hafıza problemi şunlardır: Çok iyi bilinen bir adresi hatırlayamama Teknolojik aletlere aşırı maruz kalınması: Unutkanlıklar kişinin günlük yaşam aktivitelerini, performansını ve sosyal düzenini bozmadığı sürece büyük bir sorun oluşturmaz. Fakat yaşam kişinin yaşam kalitesini etkilemeye başladığı zamanda sorunlar başlar. Genellikle ileriki yaş sorunu olarak görülse de unutkanlık artık genç yaşlarda da sıklıkla rastlanır. Bunun en büyük nedeni ise geçenlerin akıllı telefon ve bilgisayarla çok fazla vakit geçirmesinden kaynaklanır. Tiroit hormon bozukluklarının var olması: Tiroit hormonunun düşüklüğü zor ve yavaş anlama, konsantre olamama, yakın geçmişi unutmaya neden olabilir. B12, D vitamini gibi vitamin eksikliklerinin gözlemlenmesi: Yapılan araştırmalar tiroit hormonu yetersizliği ve vitamin eksikliği unutkanlığın ortaya çıktığını gösterir. Özellikle son yıllarda vücuttaki B12 vitamin eksikliği önemli bir sağlık sorunu haline geldi. B12, sinir dokusunun sağlığı ve kırmızı kan hücresinin üretimi için gerekli bir vitamindir. Vücut tarafından üretilmeyen B12; kırmızı et, tavuk, balık, deniz ürünleri, karaciğer, süt ve süt ürünleriyle yumurtada yüksek miktarda bulunur. Aynı zamanda B12, vücutta eksikse dışardan takviye olarak verilir. Yapılan araştırmalara göre bilinen 13 vitaminden biri olan D vitamininin eksikliğinde de unutkanlığa neden oluyor. D vitamininin bir kısmı balık, mantar, bazı sebzeler, yumurta, süt gibi hayvansal gıdalardan sağlanabilir. Fakat D vitaminin büyük bir bölümü güneş ışınlarının senteziyle elde edilir. Stres, depresyon, kaygı bozukluğu gibi durumların olması: Yapılan araştırmalar her 5 kişiden birinin hayatının belli bir döneminde depresyonla yüz yüze geldiğini gösterir. Baş edilemeyen depresyon hali, duygusal ve zihinsel yıkıma yol açar. Dağınıklık ve dikkat eksikliğinin de belirtileri arasında yer aldığı depresyon, kişinin kontrol edemediği heyecan ve huzursuzluk hissi, duygusal bir sarmala neden olur. Aşırı sinirlilik hali ve ağlama nöbetleriyle bu durumu daha da ağırlaştırır. Ağır depresyon, kişinin günlük yaşamını olumsuz etkiler. Kaygı seviyesinin yükselmesi, kişiyi zamanla intihar düşüncesine yönlendirir. Ağır depresyonun etkisiyle bazen unutkanlığa neden olur. İleri yaşlara kadar devam edebilen depresyon, çoğu zaman bunamayla karıştırılabilir. Parkinson gibi sinir sistemini tahrip eden bazı hastalıklar: Bazı nöropsikolojik hastalıklar da unutkanlığa neden olur. Alzheimer gibi hastalıklar unutkanlıkla başlayıp zihinsel bir bozulmaya yol açar. Bu hastalık nedeniyle ortaya çıkan unutkanlık, yaşa bağlı olarak gösterebilen unutkanlıktan farklı bir tablo çizer. Yaşlıların unutkanlıkla ilgili şikâyetleri aile bireyleri tarafından normal olarak karşılansa da Alzehimer olan hasta, zamanla işlerini planlayamaz ve tuvalet, banyo gibi ihtiyaçlarını karşılayamaz duruma gelir. Alzehimer gibi nöropsikolojik hastalıkların, sağlıksız ve yetersiz beslenme alışkanlıklarıyla kaza sonrası ortaya çıkan travmalarla kendini gösterdiği düşünülür. Ayrıca genetik faktör de bu hastalık için önemli bir etkendir. Ailede genç yaşta Alzheimer olan birey varsa genç nesilde de bu hastalığın çıkma ihtimali oldukça yüksektir. Uyku düzeni olmaması, yetersiz veya fazla uyumak: Beyinin iyi bir performans göstermesi için en az altı saat uyumak gerekir. Uzun süreli devam eden uykusuzluk kortizon seviyesi yükselmesine neden olur. Bunun sonucunda hafızayı kontrol eden sistemler olumsuz etkilenir. Zihinsel yorgunluk hali: Yoğun stres kişinin öğrenmesini güçleştirip dikkatini azaltır ve unutkanlığa yol açar. Stres kontrolünü yapabilmek, onun destekleyici gücünden faydalanmak gerekir. Folik asit eksikliği 'Ey insanlar! İşte size Rabbinizden bir öğüt, kalplere bir şifâ ve inananlar için yol gösterici bir rehber ve rahmet (olan Kur'an) geldi.' (Yunus, 10/57) Kur'an'da unutma genellikle ilahi emir ve yasakların terk edilmesi, sözlerin tutulmaması, onların göz ardı edilmesi gibi anlamlarda kullanılır. Kur'an'ın bazı ayetleri, insanı unutkanlığa sevk eden birtakım sebepleri haber verirken, bazı ayetleri de insan için genelde bir zaaf olarak addedilen unutkanlığa çareler sunar. Unutmanın manevi olarak en önemli sebebi Allah'ı hatırdan çıkarmaktır. Bunun yanında şeytana uymak, sadece dünya işleriyle ilgilenmek, insanda unutkanlığa sebep olur. Buna karşılık Kur'an, unutkanlığa reçete olarak; namaz kılmayı, dua etmeyi, her daim Allah'ı anmayı, hatırlatmayı, kuran okumayı, helalle yetinmeyi, dikkatli olmayı tavsiye eder. Unutkanlığın en büyük belirtisini, insanın kendisini yoktan var eden Rabbini unutulmasıdır. O'nu unutmayıp hep hatırında tutması gerektiği âyette şöyle dile getirilir: 'Unuttuğun zaman Rabbini an'(el-Kehf, 18/24) Kur'an-ı Kerîm'de insanın unutmasını engelleyen faaliyetlerden birisi zaman zaman bilgileri tekrar etmesidir. Kur'an'da, bazen kelimeler bazen de ayetler tekrar edilir. Bu kelimelerde de ayrı bir ahenk vardır. Buna örnek olarak Rahmân suresinin 31 ayeti olan 'Öyleyken Rabbinizin nimetlerinden hangisini yalan sayabilirsiniz?' gösterilebilir. Rabbin zikredilmesi, unutkanlığa ve kalbin gaflete düşmesine karşı bir tedavi olduğu içindir ki, Allah Müslümanlara gece ve gündüz, sabah ve akşam vakitlerinde kendisini hatırlayıp zikretmemizi buyurur. Hz. Peygamber de bir hadislerinde şöyle buyurur 'Hafızasında Kur'an'dan hiçbir ezber bulunmayan kişi, harap olmuş bir ev gibidir.' (Tirmizi, Ebû İsa Muhammed b. Îsâ, es-Sünen) İmam Şafii Hazretleri, hocası Vekî' bin Cerrâh'a hâfızasının zayıfladığına dair şikâyette bulununca, hocası İmam Şafii'yi en küçük günahlardan bile uzak durmaya çağırıp ona şöyle demişti: 'İlim, ilâhî bir nurdur; Cenâb-ı Allah, devamlı günahlara dalan kimseye nurunu lütfetmez.' Sadece unutkanlık için değil, beynin genel olarak sağlıklı olması için bazı beslenme önerileri önemlidir. Selenyum, Omega 3, folik asit, B6, B12, C ve E vitamini gibi antioksidanlar beyindeki zararlı maddeleri temizleyerek, hafızaya destek olur. Fındık, ceviz gibi kabuklu yemişlerde antioksidan içerikli yağlar bulunduğu için bu besinlerin kabukları kırılır kırılmaz tüketilmesi önemlidir. Beynin taze glukozdan yararlanan tek organ olması nedeniyle kan şekerinin düşmesi, zihinsel performansı da azaltır. Bu nedenle günlük beslenmede üç ana öğünün arasına en az iki ara öğün koymak gerekir. Günde en az 2-3 yemek kaşığı sebze ve meyve tüketin. Özellikle yaban mersini, elma, böğürtlen, kiraz, kırmızı erik, ahududu, çilek, kayısı, kırmızı ya da yeşil üzüm, portakal, kırmızı greyfurt, şeftali, armut, mandalina, muz, kivi, mango ve nektar da unutkanlığı önleyici en iyi antioksidan kaynaklarıdır. Omega 3'ten zengin beslenme Alzeimer riskini azaltıyor. Bu yüzden de hafta da en az 2 gün balık yenmelidir. Balık tüketemiyorsanız günde 1 gram Omega 3 takviyesi alın.

Unutkanlıkla baş etmenin yolları

HAFIZA NASIL OLUŞUYOR?