Geçmişten günümüze kadim şehirler

KUBBET-ÜL İSLAM'DAN BUHARA

Orta Asya'da Türk devletlerinin yüzyıllarca siyasi ve kültür merkezlerinden olan Buhara, yetiştirdiği bilim ve din adamlarıyla dünyada "Kubbet-ül İslam" unvanına sahip 3 şehirden biri sayılıyor. Tarihi yapıtları, çok sayıda havuz, park ve bahçeleriyle açık hava müzesini andıran kentin isminin, eski Soğd dilindeki "kale", "tapınak" anlamına gelen "vihara" kelimesinden türediği sanılıyor. UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi'ne de alınan kadim şehir, 2 bin 500 yıllık tarihe geçmişe sahip.

Milattan önce inşa edilen "Ark" Han Sarayı, Hazreti Eyüp Çeşmesi, İsmail Samani Türbesi, Uluğ Bey Medresesi, Minare-i Kelan (Büyük Minare), Pay-i Kelan ve Mir Arap Medresesi gibi tarihi yapıtlarıyla kadim şehir bugün 700'e yakın devlet korumasına alınmış, tarihi ve kültürel miras niteliğinde yapıtları bulunuyor.

İslam dünyasının şerif şehirlerinden biri kabul edilen şehir "Buhara-i Şerif" olarak da adlandırılıyor. Türk-İslam dünyasında "Yedi Pir" diye bilinen Hoca Abdülhalık Gucdevani, Hoca Muhammed Arif er- Rivegeri, Hoca Mahmud Encir Fağnevi, Hoca Ali Rametani, Hoca Muhammed Baba Sammasi, Seyyid Emir Külal ve Bahauddin Nakşibend gibi Nakşibendi tarikatının büyüklerini yetiştiren Buhara, Ortaçağ'da adeta İslam medeniyetinin merkezi halindeydi.

Aynı zamanda Buhara, hadis bilgini ve "El-Cami es-Sahih" eserinin yazarı Muhammed ibn İsmail el Buhari ve modern tıbbın temel taşlarını koyan, tıp, fizik, felsefe ve bilim alanlarında 200'den fazla kitap yazan İbni Sina'nın doğum yeri.

Büyük İskender'in, Cengiz Han'ın istilasını da gören en büyük tahribat 1920'de Sovyet Kızıl Ordusu gerçekleştirdi. Tarihi binaların büyük kısmı yıkıldı büyük bir kısmı ise hasar gördü.

ÂLİMLER ŞEHRİ SEMERKANT

Dünyanın en eski şehirlerinden olan Semerkant, Persler tarafından M.Ö. 14 yüzyılda kurulur. Avrupa ve Çin arasında, İpek Yolu üzerinde merkezi bir konuma sahip kentte İslâm dünyasında ilk kâğıt değirmeni yapıldı.

Emevîler'in Horasan valisi Saîd b. Osman, Semerkant üzerine düzenlediği seferde, kuşatma sırasında şehit düşenler arasında Hz. Peygamber'in amcası Abbas'ın oğlu Kusem'in de bulunduğu rivayet edilir. Nitekim Semerkant'ta Kusem'e ait olduğuna inanılan bir mezar bulunur.

Semerkant, çok sayıda büyük âlim yetiştirdi. Necmeddin en-Nesefî, "el-Ķand fî źikri 'ulemâ'i Semerķand" isimli eserinde binden fazla Semerkantlı âlimi tanıtır. Meşhur muhaddis Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî, Şâfiî fıkhının öncülerinden İbn Hibbân, yine meşhur fakihlerden Ebü'l-Leys es-Semerkandî ve adını doğup büyüdüğü Semerkant'ın Mâtürid mahallesinden alan kelâmcı İmam Mâtürîdî bunların başında gelir. "Târîħu Semerķand" yazarı Abdurrahman b. Muhammed el-İdrîsî, Alâeddin es-Semerkandî, "Çehâr Maķāle" müellifi Nizâmî-i Arûzî, Rükneddin el-Âmidî, Nakşibendî şeyhi Nizâmeddin Hâmûş, Uluğ Bey, Şehâbeddin İbn Arabşah ve Ali Kuşçu çeşitli dönemlerde Semerkant'ta yaşamış meşhurlardan bazıları.

Şehrin kalbi olan Registan Meydanı, Bibi-Khanym Cami ve Gur Emir Türbesi'ni barındırır. Astronomi alanında önemli çalışmaları olan Uluğ Bey'in Uluğ Bey Medresesi, Aldızlı Han Medresesi, Kaplanlı Han Medresesi, Bibi Hanım Medresesi, Timur'un türbesi, Gur Emîr Medresesi, Ah-ı Zinde Camii ve Türbeleri, Eski Ticaret Çarşısı, Kok Saray ile seyyahların cennete benzettikleri bir mevkidedir.

DOĞUNUN KAPISI TAŞKENT

Özbekistan'ın başkenti olan kadim şehirden Taşkent, İpek Yolu'nun üzerinde bulunur. Şehrin geçmişi M.Ö. 2. yüzyıla kadar gitse de ilk defa 11. yüzyılda Birunî ve Kaşgarlı Mahmud'un eserlerinde bahsedilir.

Barak Han tarafından Semerkantlı ve Buharalı ustalara yaptırılan Barak Han medresesi, oldukça dikkat çeker. Medresenin içinde Hz. Osman'ın okurken öldürüldüğü için üzerine kanının sıçradığı Kur'an da bulunuyor. Bu geyik derisine yazılmış Kur'an, Topkapı Sarayı'ndaki ile birlikte dünyadaki en eski iki Kur'an'dan biridir.

Kentte, Zengi Ata, Cuma (Hâce Ahrâr Velî), Tilya Şeyh camileri; Yûnus Han, Kaffâl eş-Şâşî (Hz. İmam), Şeyh Hâvend-i Tahûr, Kaldirkâçbi, Zeynüddin Baba türbeleri; Kükeltaş, Ebü'l-Kāsım ve Barakhan medreseleri gibi mimari âbideler bulunur.

Heysem b. Küleyb eş-Şâşî, Ebû Ali eş-Şâşî, Muhammed b. Ali el-Kaffâl (Kaffâl eş-Şâşî), Muhammed b. Ahmed eş-Şâşî, Ubeydullah Ahrâr, Muhammed Mîrek Taşkendî Nakşibendî, Edib Ahmed Yüknekî, Abdülgaffar Taşkendî, Muhammed Kādî Taşkendî, Taşkent ve civarında yetişmiş önemli şahsiyetlere de ev sahipliği yaptı.

Türk medeniyetinin bir tarafının Kut'ül Bin Abbas, Emir Timur, İmam Buhari, Şah-ı Nakşibendi, İmam Maturidi gibi İslam dünyasına ruhunu vermiş bir ülke olan Özbekistan'a dayandığını aktaran fotoğraf sanatçısı Salih Doğan, 'Kadim Türk Şehirleri' sergisinde, İslam dünyasına ruhunu vermiş bir ülke olan Özbekistan'da yaygın olan ahşap oymacılığı, İslam sanatları, el sanatları, kültürel ve dini mirasa dair önemli sembolleri anlatıyor.

Registan Meydanı, Şah Zinde, Kalan Minaresi, Mir Arab Külliyesi, Ark Kalesi, Gur-i Emir, Uluğ Bey Rasathanesi, İmam Buhari, Şah-ı Nakşibendi ve İmam Maturidi gibi kültürel ve dini mirasa dair önemli sembol eserlerin fotoğrafları da yer alıyor.