Yeryüzüne inen zemzem: Nisan yağmuru

Rûmî takvime göre nisan ayında yağan yağmurlara verilen isimdir nisan yağmuru. Rûmî takvimle mîlâdî takvim arasında 13 gün fark olduğu için, milâdî 13 Nisan'da başlayıp 12 Mayıs'ta sona erer. Nisan ayı halk arasında "yağmur ayı" veya "yağar ay" olarak da nitelendirilir. Aynı zamanda "kırkikindi yağmurları" da bu aya rastlar.

Biri ağlamayınca biri gülmez âdet-i cârî,

Zemînin rûyi gülmez ebr-i nîsân olmasa giryân

Nisan, çiçeklerin açma, çimenlerin yeşerme zamanı. Meyve ağaçları bu ayda çiçeklenir, birçok sebzenin fidesi de nisanda yetişmiş olur. Tarımda verim, önemli ölçüde nisan yağmurlarına bağlıdır. Dîvan şiirinde de "ebr-i nisan" (nisan bulutu) mecâzî mânâda bolluk ve bereketi anlatır.

Fuzûlî dehrden kâm almak olmaz olmadan giryân,

Sadef su almayınca ebr-i nîsandan güher vermez.

(Fuzûlî)

DERGÂHIN ZEMZEMİ

Nisan yağmurları, Mevlevîler tarafından dergâhta toplanıp üzerine duâlar okunarak, bu dergâhın zemzemi olarak dağıtılırdı. Mineral yönünden oldukça zengin olan nisan yağmurları "nisan taşı" denen kaplarda toplanırdı. Nisan taşına Hz. Mevlânâ'nın sarığının ucu batırıldığı için "destar suyu" da denirdi.

Nisan aylarında nisan tası, Kubbe-i Hadra'nın (Yeşil Kubbe) hemen altına konur, kazanda toplanan su ziyaretçilere dağıtılırdı. Aynı zamanda insanın iç sıkıntıları gidermek için şifâ niyetine insanlara verildiği gibi tarlalara bereket için saçılırdı.

Eski kaynaklarda göre, çiftçilerin tohum olarak kullandıkları buğday ve arpaların bereket olsun diye nisan tasına konduğu, ekim zamanında da buradan tohumların alınıp diğer tohumların arasına konarak ekilir.

Günümüzde Orta Asya'da, İslam ve Balkan coğrafyalarında, Hızır ile İlyas peygamberlerin Rumî 23 Nisan'da (miladi 6 Mayıs) buluştuğuna inanılır. "Hıdrellez" ismi verilen günde yağan yağmura önem atfedilir. Bolluğun ve bereketin timsâli olan Hızır Peygamber'in evleri ziyâret edeceği inancıyla kaplara yağmur suyu doldurulması âdeti ve yağmur çiğleriyle yoğurt yapma geleneği hâlâ yaşatılıyor. Ayrıca halk arasında Hıdrellez gecesi, yüzük, küpe gibi takılar toplanır, bir toprak çömleğin içine konur, içi suyla doldurulan küpün ağzı bir tülbentle bağlanır ve küp bir gül fidanının dibine gömülme inancı da vardır. Bunlara "bahtiyar çömleği" veya "martıval çömleği" adı verilir. Sabah topraktan geri çıkarılan çömleğin ağzı mâniler okunarak açılır ve küpten takılar çıkarılmaya başlanır. Çıkan takının sâhibine denk düşen mâni o kimsenin niyetine ve tâlihine karşılık geldiği düşünülür.

NİSAN YAĞMURLARININ BEREKETİ

Halk nezdinde nisan yağmurlarının üç olağanüstü gücü olduğuna inanılır: Bereket, şifâ, uğur. Anadolu'da nisan yağmuru ile ilgili bazı inanışlar şöyle:

Nisan yağmurları bir kapta toplanır. Üzerine duâlar okunur, sabah aç karna ve akşam birer bardak olmak üzere yedi gün üst üste içilir.

Rûhî bunalım geçirenlere 3 İhlas sûresi okunarak nisan yağmuru içirilir, nisan yağmuru suyuyla yıkanır.

Nisan yağmurunda ıslanmanın sağlık, uğur getireceğine inanılır. Bu sebeple yağmur başlayınca baş açık bırakılarak ıslanılır.

Nisan yağmuruyla boy abdesti alan kızın kısmeti açılır.

Küçük çocuklara vücutlarına faydalı olsun diye her sabah nisan yağmuru içirilir.

Üzerinden yedi yıl geçen nisan yağmuru suyu zemzem sayılır. Hastalara içirilir. Ölecek hastaların ağzına damlatılır.

Nisan ayının ilk yağmur suyunu içen insanın başı ağrımaz.

Asmanın baharda dallarının kesilmesiyle akan suyu toplanır, içine nisan yağmuru katılır. Bu karışım zemzem niyetine içilir. Ölecek insanlara da bu su içirilir, kefenine sürülür.

Korkan kişilere, hasta hayvanlara nisan yağmuru içirilir.

Zayıf, hastalıklı inekler, buzağılar nisan yağmuruna çıkarılır, ıslatılır, bu yağmur içirilir.

Kara merkebin kulağından bir parça kan alınarak yedi damla nisan yağmurunun içine karıştırılıp veremli hastaya içirilirse iyileşeceğine inanılır.

Nisan yağmuru kırk anahtarlı tasa konup üzerine okunur, sinir hastalarına içirilir.

Nisan ayında ilk yağan yağmur suyuyla yoğurt yapılır.

Para keseleri bereket için nisan yağmuruyla yıkanır.

Nisan yağmuruyla yemek pişiren gelecek nisana kadar yokluk çekmez.

Nisan suyu ambarlara, un sandıklarına bereket olsun diye serpilir.

Nisan suyu mutfaktaki yiyeceklere bereket düşüncesiyle serpilir.

Tırnağı makas görmeden avuçları nisan suyuyla yıkanan bebek büyüyünce eli açık, cömert olur.

İlk nisan yağmuru yağarken evin damına hanedeki insan sayısı kadar taş dizilir. Yağmur dinince taşların altına bakılır. Kimin taşının altından böcek çıkarsa o yıllık rızkının bol olacağına inanılır.

Nisan yağmurlarının yedinci günü yağan yağmur yutulursa kapalı kısmetin açılacağına, dileklerin yerine geleceğine inanılır.

Türbe kapı ve pencerelerine dilek için bağlanan bez parçaları nisan suyuyla yıkanmış olursa dilekler daha çabuk yerine gelir.

Nisan yağmuru yağmadan sebzeler yenmez.

Zemzem suyu içine nisan yağmuru katılarak çoğaltılır.

Nisan yağmurlarıyla yetişen yemlik, madımak, kuşkuş, ebegümeci, ısırgan gibi bitkilerin yapraklarından yapılan yemekler yenilirse o yıl hasta olunmaz.

Nisan yağmuruyla yıkanan saçlar gürleşir.

Bitkilerdeki böceklere ilâç olarak nisan suyu serpilir.

Nisan yağmuru gözlere sürülürse göz ağrısına iyi gelir.

Nisan yağmuru ile yıkanmış iplere yedi düğüm atılıp yedi âyet okunarak ağrıyan yerlere bağlanır.

İlk nisan yağmuru suyuyla muska yazılır.

Nisan yağmurlarının yedinci günü yunus balıkları ağızlarını açıp yağmur bekler.

Nisan yağmuru istiridyenin içinde inci, yılanın ağzına düşerse zehir olur.

Evvelâ Nevruz'un yirmisi veli

Ertesi nisan gününün evveli

Yedisi içre yağan nisan-ı has

Ger sadef içre düşerse dürrü has

Geçe nisanın yirmi ikisi

Hızır İlyas günüdür bil ertesi

(Edirne Selîmiye Kütüphânesi, Bâdî Efendi Kitapları)

(Derlenmiştir)