İlahi aşkın anahtarı: Muhabbet
Bazı kelimeler var ki, duyduğumuz anda gönlümüze ferahlık verir. İşte bunlardan biri muhabbettir. Günlük hayatımızda sevgi, dostça konuşma anlamlarında kullandığımız bu haslete sıkı sıkı sarılmamız gerekir. Çünkü dünyanın güzelliklerine ancak muhabbet ile erişebilmek mümkündür. Peki muhabbetin insana kazandırdıkları nelerdir? Tasavvufta muhabbetin dereceleri nelerdir? Gelin bu mefhuma daha yakından bakalım.
MUHABBET NEDİR?
📌 Arapça kökenli bir kelime olan muhabbet, sözlükte sevgi, aşk, dostça konuşma, yarenlik anlamlarına gelir. Lisânü'l-ʿArab'a göre bu sözcük hub (hubb) kökünden türemiştir.
- 🔎LİSÂNÜ'L-'ARAB NEDİR?
En büyük ansiklopedik Arapça sözlüktür. Toplamda 80.000 kelime ihtiva ettiği belirtilir.
🔸 Genelde sevgi anlamında kullanılan muhabbetin coşkun hali ise aşk olarak tanımlanır. Aşılamaz denilen zorluklara karşı fedakarlıkları göze aldıracak kadar kuvvetlidir.
🔸 Yağmurun yağmasıyla suların üzerinde oluşan kabarcıklar habâb olarak adlandırılır. Bu kelimeden türediğini söyleyenlere göre muhabbet, sevgiliyi görme, ona kavuşma heyecan ve aşkı içinde olan gönlün coşkusudur.
- Tanımlamalardan da anlaşılacağı üzere birisini sevdiğimizde ona karşı muhabbet beslemiş oluruz. Ya da dostça karşılıklı konuştuğumuzda muhabbet etmiş oluruz.
📚İnsan olabilmenin ilk şartı: Merhamet
RUHUN GIDASI OLARAK MUHABBET
🔸 İnsanın yaratılışının temelinde muhabbet vardır. Bu duygu gönüllere ferahlık verir.
"Muhammed'den muhabbet oldu hâsıl
Muhammedsiz muhabbetten ne hâsıl"
Laedri
🔸 Muhabbet bir ırmak gibidir, kalbi arındırır. Yaratılışımızdan gelen bu duyguya sıkı sıkı sarılmak gerekir. Çünkü dünyanın güzelliklerine ancak sevgi ile erişebilmek mümkündür.
🔸 İbnü'l Arabî, "İlahi Aşk" adlı eserinde sevgiyi heva, vedd, hubb ve ışk olarak dört kısma ayırır. Muhabbetin kökü olan hubb ise şöyle açıklar: "Hubb, sevenin, sevgisini öteki bütün yollardan arındırıp kurtarıp ve sadece Allah yoluna bağlamasıdır. İşte seven, bu arınmayı gerçekleştirdiği, yani çeşitli yollarla Allah'a koşulan ortakların neden olduğu kararmalardan sevgisini kurtardığı vakit, bu sevgi halis olduğundan ve arınmışlığından dolayı "hubb" diye adlandırılır ve muhabbet hâsıl olmuş olur."
🔸Muhabbet ve kökeni olan hub kelimeleri Kur'an-ı Kerim'de de zikredilir.
Şöyle ki: "Onu tabut içine bırak, sonra onu denize at. Hemen deniz de onu sahile bıraksın da onu bana da düşman ve ona da düşman olan alıversin. Ve üzerine tarafımdan bir muhabbet bıraktım ki, hem de nezaretim önünde yetiştirilesin." (Taha suresi, 39. ayet)
🔸 Ayet-i kerimelerde Allah'ın kullarını sevdiği vurgulanır. O'nun takvâ sahiplerini, iyilik severleri, maddî ve mânevî temizliğe önem verenleri, tevekkül ehlini, sabırlı davrananları, adaletli olanları, kahramanları, Hz. Peygamber'e uyanları sevdiği; inkârcıları, zulüm ve haksızlık yapanları, günahlarda ısrar edenleri, böbürlenip övünenleri, büyüklük taslayıp gerçeklere karşı çıkanları, nankörleri, hainleri, aşırılığa sapanları, şımarıkları sevmediği bildirilir.
İsra suresinden Müslümanlara ödevler
🔸 Ruhun gıdası olan muhabbet, imanın kemale ulaşmasını sağlar. Kalbi bu sevgi ile dolu olan Allah'ın nimetlerine nail olur.
İLAHİ AŞKIN ANAHTARI
📌 Muhabbet, ilahi aşkın kapısını açan anahtar gibidir. Tasavvufta muhabbet, şiddetine göre on dereceye ayrılırdı. Bunlar meyl, arzu, sahabet, garam, vedad, şegaf, tefin, teabbüd, hullet ve ışktır. Muhabbet, meyl ile başlayıp ışk ile biten uzun bir yolculuktur. Bu kavramların ne anlama geldiğine daha yakından bakalım👇
➡ Meyl, bir yöne doğru yönelmek, eğilmek, sevgi, ilgi, alâka göstermek anlamlarına gelir. Tasavvufta yolun en başındakilere muhip yani ilgi duyan denilir. Muhabbette meyl, ilgi ve alaka göstermeye ile başlar.
➡ Arzu, insanın bir şeye karşı duyduğu isteğidir. İlgi duyduğun şeyi istemektir. Meyl, iradeye yükselirse arzu adını alır.
➡ Sahabet, benimseyip koruma, sâhip çıkma anlamlarına gelir. Kişinin gönlündeki arzusunu korumasıdır.
➡ Şiddetli arzu ve iştiyak, büyük aşk anlamına gelen garam ile kişinin gönlünde sevginin yer etmesidir.
➡ Vedad, sevgi, dostluk anlamındadır ve muhabbetin en saf halidir. Adeta gönlün sevilen dışında her şeyden ilgisinin kesmesidir.
➡ Muhabbetin bir diğer basamağı olan şegaf, mecnunca, çılgınca sevme anlamına gelir ki kalbin bu sevgi ile coşmasıdır.
➡ Tefin, örümcek ağı anlamına gelir. Aşkın kalpten taşması, kontrolün elden çıkmasıdır. Örümceğin ördüğü ağlar gibi kişinin her yanı aşk ile sarmalanır.
➡ Kulluk etme, ibâdet etme manasındaki muhabbetin bir diğer basamağı teabbütte kişi artık aşkın adeta oyuncağı haline gelir.
➡ Hullet gerçek dostluk, arkadaşlık anlamlarına gelir. Hullette iki özellik bulunur. Biri sadakat yani doğruluk, diğeri de samimiyet. Artık aşkın gerçek olduğundan, heves veya yanılsama olmadığından emin olunur.
➡ Işk, aşk kelimesinin eski metinlerde rastlanan asıl şeklidir. Şiddetli ve aşırı sevgi; bir kimsenin kendisini tamamen sevdiğine vermesi ve ondan başka güzel görmeyecek kadar düşkün olmasıdır. Muhabbetin en son ve aşırı derecesidir.
- Lisânü'l-'Arab sözlüğünde aşk ile aynı kökten gelen aşeka kelimesinin bağlantılı olduğu belirtilir. Aşeka sarmaşık anlamına gelir. Sarmaşıklar, çevreledikleri ağacın suyunu emerek onun zayıflamasına, bazen de kurumasına neden olur. Bununla bağlantılı olarak bir kimsenin, sevdiği haricinde dünyayla ilgisinin kesmesi, bu duygunun insanı sararıp soldurmasına da aşk denildi. Aşeka diğer adıyla sarmaşığın tatlı hem ekşi olan meyvesine de uşuk denilir.
İMAM GAZZALİ'YE GÖRE MUHABBET
📌 Gazzali'ye göre tasavvuf Allah'a giden yoldur. Bu yol, marifeti hedef alır. Marifet en yüksek noktasını muhabbette bulur. Muhabbet, kulla Allah arasındaki sevgidir.
📌 Sevginin en üstün derecesi Allah'ı bütün kalbiyle sevmektir. Sonuç olarak sevgi bütün makamların vardığı son noktadır.
İBNÜ'L-ARABÎ'YE GÖRE MUHABBET
📌 İbnü'l-Arabî'ye göre bütün varlıklar Cenab-ı Hakk'ın isim ve sıfatlarının tecellisinden ibarettir. Varlık aleminde her şeydeki güzellik O'nun "Cemîl" isminin bir yansıması, bu güzele yönelik muhabbet de yine O'nun "Vedûd" isminin tecellisidir.