Osmanlıca dersleri- Kef harfi

Osmanlı alfabesinde kef (ك) harfi birden fazla ünsüzü göstermek üzere kullanılır. Bunlar, ince sıradan olmak üzere 'k' , 'g' , 'ğ' ve hem kalın hem de ünlü hem de ince ünlülü kelimelerde damaksı ñ ünsüzleridir. Osmanlıcada bulunan kef harfi dört bölümde incelenir.

KEF HARFİ NEDEN DÖRT ÜNSÜZÜ DE KARŞILAR?

Kâf-ı farisî ve sağır kefi ayırt etmek için son zamanlarda çizgi ve üç nokta gibi işaretler kullanılmakla beraber bu husus umumiyetle yaygın hale gelmedi. Daha önce değişik şekilde noktalarla ayrım yapıldığından (örneğin Tanzimat'a kadar kaf-ı farsi üç noktalı yazılmıştır) ve el yazısında hemen hemen bu çeşit işaretlere hiç yer verilmediğinden kaf eskiden beri bu dört sesin değer ve karşılığına sahip olmuştur.

Kâf-ı Arabî : Türkçe, Arapça ve Farsçada kelimelerdeki normal 'ke' harfidir. Türkçede ince seslilerle bir arada kullanılan 'k' karşılığıdır. Bu harf Arapçada ke ile kara arasında ve daha çok ka'ya yakın şekilde telaffuz edilir. Dilimizde kelimenin menşei ne olursa olsun ك harfinin telaffuzu daima incedir. Aşağıda kâf-ı Arabî ile ilgili örnek sözcükler gösterildi:

كوك : Gök

كيم : Kim

أكثر : Ekser

كبريت : Kibrit

كتاب : Kitap

كتوم : Ketum

كدر : Keder

كميك : Kemik

كنار : Kenar

كوثر : Kevser

Kâf-ı Farisî : Türkçe ve Farsça kelimelerdeki 'ge' harfidir. Arapça asıllı kelimelerde kullanılmaz. Çift keşideli yazılabildiği gibi karışması muhtemel kelimeler hariç, Osmanlıcada tek olarak yazılmaktadır. Farsçada biraz kalın şekilde telaffuz edilir. Fakat bu harfin dilimizde söylenişi daima incedir.

Başlangıçta 'g' yi 'k' den ayırt etmek için kimi metinlerde üç noktalı kef ya da kâf-ı farisî denilen bir harf olan گ kullanıldı. Sonraki dönemlerde bu işaret gitgide daha az kullanılmış harfin 'k' veya 'g' den hangisini karşıladığının belirlenmesi cümlenin anlamına bağlı olarak okuyucuya bırakıldı. Son zamanlardaki özel sözlük çalışmalarında da گ harfinin kullanıldığı görülür.

DİKKAT!

Farklı yazılan keflerin çift keşide ve üç nokta gösterilmeden de yazılabildiğini unutmayınız. Bu durumda kelimenin gelişine göre okumalısınız.Buradaki tablolarda kâf-ı farisî ile ilgili örnek sözcükler gösterildi.

گوك : Gök

گول : Göl

گجیكمە : Gecikme

گچید : Geçit

گدیك : Gedik

گرچك : Gerçek

گوگس : Göğüs

گروه : Güruh

گنج : Genç

گربز : Gürbüz

Kâf-ı Nunî (Nazal ne, nef, sağır kef) : Türkçe kelimelere has olup bazı yerlere mahsus olarak kullanılır. Telaffuzu, genizden gelen ne sesidir. Anadolu'nun çok yerinde hala aslına uygun olarak telaffuz edilir. Normalde kefin keşidesinin üzerinde üç nokta konularak yazılıyordu fakat zamanla bundan vazgeçilerek bu ses sadece kef ile gösterildi. Yine de özel durumlarda karışmayı önlemek için 'kef'in üzerine üç nokta konulabiliyor.

Bugünkü yazı dilimizin esasını teşkil eden İstanbul ağzında damaksı n sesi zamanla dişsi n sesine veya başka bir sese dönüştüğü için Osmanlıca metinlerinde bu harfin doğru okunabilmesi güçlük doğurabilir. Bunun dışında kimi ekler de kalıplaşmış olarak bu harf ile yazılır. Bu harf kelime başında bulunmaz. Metinlerde sıklıkla kullanılan ve ñ sesini taşıyan bazı kelimeler buradaki tabloda gösterildi.

آڭلامق : Anlamak

ایݣله‌مك : İnlemek

اڭسه : Ense

دݣز : Deniz

ياڭليش : Yanlış

آڭلاتمق : Anlatmak

بيلديڭز : Bildiniz

كوردڭ : Gördün

باشمڭ تاجى : Başımın tacı

Kâf-ı Yayî (vavî) : Üç ayrı sesle (ğ, y, v) okunabilen bu harf Türkçeye mahsus olup kefin keşidesi çift çizgiyle gösterir.

كوگرجين Güvercin

كوگوس Göğüs

اگرتی : İğreti

گوگج : Güveç

دوگون : Düğün
ايگده : İğne
دگنك : Değnek

ALIŞTIRMA CÜMLELERİ

Yanılgı bize hoşluk sana.

Gönüller onunla coşar.

Giderseniz beni bırakmayın.

OKUMA METNİ

Şühedâ gövdesi, bir baksana, dağlar, taşlar...
O, rükû olmasa, dünyâda eğilmez başlar,
Vurulmuş tertemiz alnından, uzanmış yatıyor,
Bir hilâl uğruna, yâ Rab, ne güneşler batıyor!

Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında;
Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum.
Yolumun karanlığa saplanan noktasında,
Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum.

Daha fazla alıştırma metni için tıklayın.

ŞİMDİ SIRA SİZDE!

Cevaplar için tıklayın.