Sultan Abdülhamid’in hatırası "Beyazıt Devlet Kütüphanesi"

Ülkemizin devlet eliyle kurulan ilk kütüphanesi olan ve raflarına yerleştirilen birtakım "Naima Tarihi" ile hizmete açılan Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Beyazıt Camii'nden getirilen, etraftan toplanan, satın alınan ve bağış yoluyla gelen kitaplar sayesinde çok kısa bir sürede doldu. Koleksiyonun hızla zenginleşmesi ile birlikte okuyucu sayısında da ciddi artış sağlandı.

İstanbul'da Beyazıt Camii yanında, devlet eliyle kurulan ve kuruluşu ayrıntılarıyla bilinen ilk kütüphane; Kütübhâne-i Umûmî-i Osmânî'dir. Kütüphane bir süre Bayezid Umumi Kütüphanesi olarak adlandırılır ve adı 1961'de Beyazıt Devlet Kütüphanesi olarak değiştirilir.

İstanbul'un çeşitli yerlerindeki Vakıf kütüphanelerinde bulunan koleksiyonların bir araya getirilmesi ve "bazı cami, türbe ve kenar mahallerde mahv ve telef olunan kitapların zayiinin önlenmesi, hem de ehil ve erbabının istifadesine sunulması" amacıyla devlet tarafından bir "Milli Kütüphane" kurulmak üzere harekete geçildiğinde, kütüphane için uygun bir yer aranır. Merkezi bir yer olması düşünüldüğünden Beyazıt İmareti uygun bulunur. Fatih'in oğlu Sultan II. Beyazıt tarafından 1501-1506 yılları arasında yaptırılmış olan, toplam 17 kubbeden oluşan İmaretin 6 kubbeli bölümü, zamanın padişahı II. Abdülhamid'in direktifleri ile restore ettirilir.

Kütüphane, Beyazıt Camii'nin müştemilâtından olarak 911'de (1506) bitirilmiş olan Beyazıt Külliyesi'nin restore edilen imaret kısmında açılır. Başlangıçta Beyazıt Külliyesi'nde bir kütüphanenin varlığını bildiren herhangi bir kayıt mevcut değildir. Daha sonra bu külliyede bir kütüphane olduğunu gösteren en eski kayıtlar 14. yüzyılın sonlarına aittir. Ancak Kütübhâne-i Umûmî-i Osmânî'nin tesis tarihi 27 Eylül 1882, hizmete açılış tarihi ise 24 Haziran 1884'tür.

19. yüzyılda Batı'da görülmeye başlanan milliyetçilik akımları etrafındaki gelişmeler millî kütüphanelerin kuruluşunda önemli rol oynar. Pek çok Batı ülkesinin o güne kadar millî kütüphanelerini kurmuş olmaları zamanın yönetimini bu yolda çalışmaya sevk etmiş, aydınların da desteğiyle bu kütüphanenin kurulması gerçekleşmiştir. 1300 (1883) tarihli bir vesika ile telif ve tercüme olarak yayımlanan her eserden bir nüshanın kütüphanede toplanmasının öngörülmesi, Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nin millî kütüphane olma amacıyla kurulduğunu göstermektedir. Aynı dönemde kurulmuş olan umumi, hatta adında "millî" sıfatı bulunan kütüphanelerde dahi derleme amaçlı benzer faaliyetler görülmez.

Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nin kuruluşu sırasında yapılan harcamalar devlet eliyle karşılanmış, ancak restorasyonun bir an önce bitirilmesi için II. Abdülhamid şahsî bütçesinden de yardımda bulunarak işi hızlandırmış ve açılan kütüphane vakıf kütüphanelerinden farklı olarak Maarif Nezâreti'ne bağlanmıştır.

Kütüphane 1 Ramazan 1301'de (25 Haziran 1884) devlet büyükleri, âlimler ve halkın iştirakiyle hizmete açılır. Kitap mevcudu açılışından sonra yapılan bağışlarla artar, kuruluşunun üçüncü yılında 4164'e, ertesi yıl 4764'e, 1888'de 7068'e ulaşmıştır. II. Abdülhamid zamanında yapılan matbu bir fihristte kütüphanede 8054 cilt kitap bulunduğu kayıtlıdır.

Balkan Savaşı yıllarında kaybedilen Osmanlı topraklarından kaçırılan kitaplar Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nde depolanmıştır. Kuruluşundan itibaren vakıf, bağış ve nakil suretiyle bu kütüphaneye devredilen başlıca kitaplıklar şunlardır: Bezmiâlem, Hekimoğlu Ali Paşa, İdris Paşa, Manastırlı İbrâhim Hakkı, Nâmık Bey, Seretıbbâ Ömer Efendi, Sâbit Bey, Trabzonlu Hüseyin Efendi, Hâfız Dâvud Paşa, Halil Şerif Paşa, Hasan Fehmi Paşa, İsmail Fenni Ertuğrul, Kara Mustafa Paşa, Lütfi Bey, Mehmet Zihni Efendi, Mehmed Eşref, Münzevi Ârif Bey, Süleyman Tevfik, Şevki Paşa, Tevfik Paşa, Tırnovalı Mehmed, Zihni Paşa, Veliyyüddin Efendi, Cevdet Paşa, Hâlid Bey ve Ali Rızâ Efendi. Bu kitapların büyük bir kısmı yazma ve eski harfli basma eserlerdir.

TÜRKİYE'DE BASILAN YAYINLARIN NÜSHALARI GÖNDERİLDİ

2547 sayılı "Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu"nun 1934'te yürürlüğe girmesinden sonra derleme nüshası alan beş kütüphaneden birisi de Beyazıt Devlet Kütüphanesi olmuştur. Böylece Türkiye'de basılan kitap, gazete, dergi ve benzeri yayınların birer nüshası buraya gönderilmiştir. Bu durum kütüphanedeki kitap ve benzeri yayın mevcudunda sürekli ve düzenli bir artış meydana getirmiş ve yer darlığını had safhaya çıkarmıştır.

Kütüphanenin daha iyi hizmet verebilmesi için 1946'da bazı onarım çalışmaları yapılmıştır. Daha sonraki yıllarda binanın hizmete yeterli olmaması sebebiyle ek bina arayışlarına girişilmiş, uzun mücadelelerden sonra 1948 ve 1953 yıllarında Bakanlar Kurulu'nun iki ayrı kararıyla kütüphanenin bitişiğinde bulunan eski Dişçilik Mektebi ve Beyazıt Külliyesi'nin imaret kısmının diğer bölümlerinin de restore edilerek kütüphaneye dâhil edilmesine karar verilmiştir. Çalışmalar tamamlandıktan sonra yeni tesisler 1984'te hizmete açılmıştır.

Kütüphanenin ilk müdürü Hoca Tahsin Efendi'dir. Daha sonraki müdürleri arasında İsmail Saib Sencer, Prof. Dr. Necati Lugal ve Sadeddin Nüzhet Ergun gibi ünlü isimler de bulunmaktadır. Elli kişilik konferans salonu, yirmi kişilik müzik dinleme salonu, otuz kişilik dil laboratuvarı, ayrıca para, pul, resim, kartpostal, harita ve afişlerle ilgili görüntülerin de izlendiği sinema ve video salonu vardır.

1946'ya kadar bütün hizmetler bugün kitap okuma salonu olarak kullanılan bölümde verilmekteydi. Günümüzde ise dört ayrı salonda 300 kişiye hizmet verilebilmektedir. Kütüphanede teknik hizmetler, okuyucu hizmetleri ve müzik bölümü olmak üzere üç hizmet birimi bulunmaktadır. 1989 yılı itibariyle 600.000 civarındaki dokümanın 379.135'i yeni yazı kitap, 11.120'si yazma eser, 40.446'sı eski harfli basma kitap, 18.206'sı gazete ve çeşitli kitap dışı malzemedir.

Nâdir eserler bölümünde, muhtelif yer ve zamanlarda vakıf yoluyla kurulmuş, daha sonra Beyazıt Devlet Kütüphanesi'ne nakledilmiş pek çok kütüphane koleksiyonu yer alır.

"İLK" LERİN UYGULAMAYA KONULDUĞU KÜTÜPHANE

Kütüphane, yurdumuzda kütüphanecilik alanında pek çok ilklerin uygulamaya konulduğu bir kütüphanedir. Kütüphanede ilk cilt atölyesi ve matbaa Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nde kurulur. Yine 24 Nisan 1952 tarihinde kütüphanenin bir bölümünde Türkiye'de ilk defa tam donanımlı "Beyazıt Çocuk Kütüphanesi" açılmış ancak sonraki yıllarda oluşan yer darlığı nedeniyle 1961 tarihinde kapatılmak zorunda kalınmıştır. Kurulduğu yıllarda, en az yarım asır önce, modern kütüphanecilik alanında uygulanılmaya başlanan modern kataloglama çalışmalarına ilk kez Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nde başlanmıştır.

SON RAKAMLARLA BEYAZIT DEVLET KÜTÜPHANESİ

Kütüphanede bulunan toplam doküman sayısı 1.000.000'un üzerinde.

Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nde bulunan kitap sayısı sürekli bir artış göstermekle birlikte, bugün 812.858'dir.

Görme engelli vatandaşlarımızın yararlanabileceği, yine kütüphanedeki bölümde üretilen 5000 adet sesli kitap mevcuttur.

Ayrıca yine sayısı her gün değişmekle birlikte yaklaşık 130.000 ciltten oluşan 30.618 çeşit dergi ve 1869 çeşitten oluşan yaklaşık 55.000 cilt gazete bulunmaktadır. 2003 yılında, Türkiye'de bir şahıs tarafından toplanan en iyi kitap ve süreli yayın koleksiyonu olan Hakkı Tarık Us Kütüphanesi de Beyazıt Devlet Kütüphanesi'ne devredilmiştir. Koleksiyonda bulunan gazeteler dijital ortama aktarılmış, diğer süreli yayınların da basılı kataloğu yayınlanmıştır.

Bunların dışında yaklaşık 63.893 adet kitap dışı materyal de (afiş, kartpostal, harita, para, pul vb.) koleksiyonda yer almaktadır.

Kütüphanenin 2017 yılı okuyucu sayısı 100 bin 900'dür. Bunun yanı sıra yurtiçi ve yurtdışından başvuran araştırmacıların istekleri de fotokopi ya da CD olarak karşılanmaktadır.

Kütüphane 7/24 hizmet vermektedir.

ÇOCUK KÜTÜPHANESİ

24 Nisan 1952 tarihinde kütüphanenin bir bölümünde Türkiye'de ilk defa bütün tesisatıyla Beyazıt Çocuk Kütüphanesi açılır. Eğitici filmleri, müzik saatleri, konferansları, serbest okuma saatleri ve çeşitli çalışmalarıyla büyük bir ihtiyaca cevap verir. Daha sonraki yıllarda kitapların yanı sıra yığınlarca gazete ve diğer süreli yayının kütüphaneye gelmesi, Çocuk Kütüphanesi'nin çalışmalarına imkân bırakmaz ve çocuk kütüphanesi daha sonraki yıllarda süreli yayın deposu olarak kullanılmak zorunda kalır.

GÖRME ENGELLİLER BÖLÜMÜ

Kütüphanenin Görme Engelliler Bölümü, 1992 yılında kurulur. Açıldığı günlerde bir teyp bir mikrofonla gönüllü okuyucular tarafından kasetlere okunan kitaplar, bugün son teknolojiyle donatılmış altı adet ses kayıt odasında doğrudan dijital ortama kayıt edilir. Bu bölümden yararlanmak isteyen okuyucuların özürlü kimlik kartlarını ibraz ederek bölüme kaydı yapılır ve ders kitapları dahil alenileşmiş veya yayımlanmış yazılı ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler için üretilmiş bir nüshası yoksa seslendirilerek hiçbiri ticari amaç güdülmeksizin görme engelli bireylerin hizmetine sunulur.

NADİR ESERLER KÜTÜPHANESİ

Merkez Kütüphaneye bağlı Nadir Eserler Kütüphanesi'nde 1928 tarihli "Harf Devrimi" öncesi eserler bulunur. Merkez Kütüphanenin en eski dermesi, yaklaşık 93 bin 71 cilt; Türkçe, Arapça, Farsça, Latince ve diğer dillerdeki basma ve yazma kitap, dergi, gazete, fotoğraf albümü, harita ve notalardan oluşur. Ayrıca II. Abdülhamid koleksiyonu olarak anılan 911 adet albüm ve bunların içinde bulunan yaklaşık olarak 36 bin 585 fotoğraf da Nadir Eserler Kütüphanesi'nde bulunur. Bunların yanı sıra, Nadir Eserler Kütüphanesinde kitaba ilişkin eşya ve yazı araç-gereçleri de sergilenir. Kütüphanede kullanıcılar için bu nadir yayınlar en yeni teknolojilerle düzenlenip, dijitalleştirilerek hizmete sunulur.

Kütüphane çalışma saatleri ise hafta içi 08:30 – 17:00'dir.