Osmanlı'da bir devrin adı: Köprülüler

📌 17. yüzyıl devletin toprak bütünlüğü açısından zirvede olduğu ama toplumsal, ekonomik ve siyasi olarak büyük bir çöküşün içinde bulunduğu bir asırdır. Bu sebeplere bağlı olarak yer yer çıkan isyanlar, şehzadelerin çocuk yaşta tahta geçmeleri, valide sultanlar arası iktidar kavgaları merkezi otoriteyi sarsmıştır.

📌 Bu devirde ortaya çıkan Köprülü ailesi, Osmanlı'da önemli hizmetler yaparak bozulmuş durumdaki siyasi, ekonomik ve toplumsal hayatı büyük ölçüde toplamıştır.

📌 Mehmed Paşa, Fazıl Ahmed Paşa, Fazıl Mustafa Paşa, Numan Paşa Köprülüler devri olarak anılan siyasi dönemde sadrazamlık yapan Köprülü ailesi üyeleridir. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa da ailenin damadıdır.

KÖPRÜLÜ MEHMED PAŞA KİMDİR?

📌 Köprülü Mehmed Paşa, aslen Arnavuttur. Arnavutluk'un Rudnik köyünde doğmuş bir devşirme olarak Enderun'da yetişmiştir. Uzun yıllar boyunca devletin birçok kurumunda hizmet vermiş ve çözüm odaklı becerileri ile öne çıkmıştır.

📌 Paşa, Amasya'nın Köprü kasabasından bir hanımla evlenmiştir. Zamanla bu kasaba, Paşa'nın ikinci memleketi haline gelmiştir. Lakabı olan Köprülü de buradan *tevarüs etmiştir. Sonradan köprü kasabasının adı, Vezirköprü olmuştur.

(X)*Tevarüs: Miras kalmak

📌 Paşa, uzun memuriyet yıllarının ardından 80 yaşında iken Boynueğri Mehmed Paşa'nın yerine sadrazam olarak getirilmiştir. Köprülü, Osmanlı tarihinde bir ilk olarak, IV. Mehmed ve annesi Turhan Sultan'a bazı şartlar sunmuştur. Şartları kabul edilmediği müddetçe de görevden affını istemiştir. Bu husus daha önce görülmemiş örnek bir olaydır.

(X) 🔎 Bilgi Notu: Vezirköprü bugün Samsun'un bir ilçesidir.

KÖPRÜLÜ'NÜN ŞARTLARI

↪ Aldığı kararların mutlaka kabul edilmesi.
↪Tayinlere karışılmaması.
↪Yetkilerine sınırlandırma getirilmemesi ve müdahaleye maruz kalmaması.
↪Kendisi hakkında konuşulanlara itibar edilmemesi.
📌 Devletin içerisinde bulunduğu zor durum sebebi ile paşanın şartları kabul edilmiştir. Şartların yerine getirileceğine dair padişah ve valide sultan bizzat yemin etmişlerdir.

📌 Köprülü, İstanbul'da iç isyanları hemen bastırmış, peşi sıra *Sivasileri Kıbrıs'a sürgün ederek toplumsal bütünlüğü sağlamıştır.

(X)*Sivasiler: Abdulmecid Sivasi'nin müntesipleri.

📌 Köprülü Mehmed Paşa, beş yılı aşan sadaret döneminde siyasi ve askeri disiplini sağlamıştır. Anadolu'daki halkı düzeltme yolunda attığı sert adımlar eleştiri alsa da kısa sürede netice vermiştir. Dağılmakta olan devlet, beş sene gibi kısa bir dönemde düzene girmiştir. Muhaliflerini de bertaraf eden paşa, oğlu Fazıl Ahmed Paşa'ya iç karışıklıktan uzak bir devlet yönetimi bırakmıştır. Ölüm döşeğinde IV. Mehmed'e oğlu Fazıl Ahmed'i sadrazam yapması yönünde tavsiye vermiştir.

(X)🔎İlginç bilgi:Köprülü Mehmed Paşa'nın iktidarını sağlamlaştırmak için
kendisine has bir casus teşkilatının olduğu bazı kaynaklarda nakledilir.

KÖPRÜLÜ'NÜN YAPTIĞI YENİLİKLER

➡Anadolu'da tüfek teftişi yaptırdı.
➡Kürek akçesi ödeneğini başlattı.
➡Çanakkale Boğazı'ndaki istihkâmları yeniden inşa ettirdi.
➡Ulufe dağıtımına dair yolsuzlukları ortadan kaldırdı.
➡Gelir gider dengesini sağladı.

📌 Köprülü Mehmed Paşa, ana sıkıntı olarak gördüğü ekonomik, sosyal ve askeri alanlarda ıslahat yapma yoluna gitmiş ve kısa sürede büyük bir ilerleme kaydetmiştir.

📌 Birçok şair, Köprülü Mehmed Paşa'ya şiir yazmıştır. Vecdi de bir zafer üzerine aşağıda yer alan şiiri yazmıştır.

"Böyle serdar u bu asker mühimmatı sefer
Kal'a nitsün buna püladdan olmuş faraza"

(Kale demirden yapılmış olsa bile ancak böyle bir serdara onun askerlerine ve mühimmatına nasıl direnebilir)
➡Savaş, milletimiz için daima bir düğün hükmünde olmuştur. Savaşılmadan geçen zamanlarda halk ve asker rahatsız olmuşlardır. Burada paşa ve askerlerine methiye düzülmektedir.

KÖPRÜLÜ FAZIL AHMED PAŞA KİMDİR?

📌 1635'de Vezirköprü'de doğmuştur. Çocukluk yıllarında babası tarafından İstanbul'a getirilmiş ve zekâsı ile öne çıkmıştır. Paşanın iyi bir eğitim hayatı olmuştur. Mezuniyetinin ardından Sahn-ı Seman Medresesi'nde müderrislik yapmıştır. Bir süre sonra da vezir olur.

📌 Köprülü Fazıl Ahmed Paşa, babasının ölümü üzerine Osmanlı ve Türk tarihindeki en genç sadrazam olmuştur. Sadrazam olarak atandığında henüz 26 yaşındadır. Babasından sakin bir ülke ve yönetim devraldığı için aklındaki reformları daha hızlı şekilde hayata geçirmiştir.

📌 Uyvar'ı, Kandiye'yi fetheden paşa, Lehistan seferi ile Osmanlı Devleti'nin Batı'daki hâkimiyet seviyesini yükseltmiş, böylece Avrupa'daki siyasi meseleleri halletmiştir.
📌 Köprülü Fazıl Ahmed Paşa'nın 15 sene süren sadrazamlığı, Osmanlı topraklarında refah, huzur ve bolluk dönemi olmuştur. Halk, Kanuni dönemini anımsamıştır. Çocuğu olmayan Fazıl Ahmed Paşa'dan sonra Köprülü ailesinden kardeşi Mustafa Paşa yönetime geçmiştir.

KÖPRÜLÜ FAZIL AHMED PAŞA'NIN YAPTIĞI YENİLİKLER

➡Lehistan, vergiye bağlandı.
➡15 yıllık sadrazamlığının 9 yılını cephede geçirmiştir. Bizzat ordunun başında bulunarak Osmanlı'yı Avrupa'da korkulan bir devlet haline getirmiştir.
➡Avusturya ile Vasvar anlaşması imzalanmıştır.

📌 Birçok şair, babası gibi Fazıl Ahmed Paşa için de şiir yazmıştır. Neyli de Fazıl Ahmed Paşa'nın faziletlerinden bahsetmek için aşağıdaki satırları kaleme almıştır.

"Şöyledir 'adli ki ahdinde alır şâhid-i gül
Eylese bûyını gül-şende sabâdan davâ"

(Gül bahçesinde gül kokusundan dolayı rüzgârdan davacı olsa, Fazıl Paşa gülün sözüne itibar eder.)
➡ Şair, Fazıl Ahmed Paşa'nın şerefine, adaletine, cömertliğine ve yüce gönüllülüğüne dikkat çekmektedir.

KÖPRÜLÜ FAZIL MUSTAFA PAŞA KİMDİR?

📌 1638'de Vezirköprü'de doğdu. 4 yaşındayken İstanbul'a geldi. Medrese eğitiminde öne çıkarak büyük bir alim oldu. Ağabeyi Fazıl Ahmed'in yanında bulundu. Viyana bozgunun etkilerinin sürdüğü dönemde II. Süleyman tarafından toplanan "şura"da adı öne çıktı ve sadrazam olarak tayin edildi.

📌 Öncelikle Osmanlı'nın dağılma aşamasına geldiği bir dönemde devleti toplamaya çalıştı. Vidin, Niş, Semendire ve Belgrad'ı geri aldı. Avusturya içlerine akın yaparak Viyana bozgununu unutturmaya çalıştı. 1691'de Erdel'i geri almak için çıktığı yolda Salankamen mevkiinde Avusturya ile yapılan savaşta şehit oldu. Naaşı, bulunamadı.

📌 Fazıl Mustafa Paşa'nın şehadeti, Osmanlı Devleti için epey üzücü bir olaydır. İş başına gelir gelmez düzeltmelere başlayan kıymetli bir devlet adamı epey erken, kendisine en çok ihtiyaç duyulan bir vakitte şehit olmuştur.

KÖPRÜLÜ FAZIL MUSTAFA PAŞA'NIN YAPTIĞI YENİLİKLER

➡ Memurların maaşlarından vergi alınmaya başlandı.
➡ Kilise görevlilerinden de vergi alınmaya başlandı.
➡ Cizye gelirlerini tek merkezde topladı.
➡ Tasarruf politikaları uyguladı.
➡ Gümrük vergilerini artırdı.

📌 Fazıl Mustafa Paşa, ekonomiyi toplamak için hızlı kararlar alarak uygulamaya geçmiştir. Ayrıca kilise çalışanları ve devlet memurlarından da vergi alarak bir gelir kapısı açmıştır.
📌 Birçok şair babası ve abisi gibi Fazıl Mustafa Paşa'ya da şiir yazmıştır. Bosnalı Sabit mısralarında Fazıl Mustafa Paşa'nın öne çıkan hasletlerini zikretmiştir.

"Saf-ı remzinde Rüstem bir tehi tirkeş sipâhidir
Der-i cüdında Hâtem bir gedâ-yı bi-ser ü pâdur"

(Savaş meydanlarındaki saflarda Rüstem boş askerdir, Fazıl Paşa'nın cömertliğinin karşısında Hâtem ancak bir köledir.)
➡ Fazıl Mustafa Paşa, iyi bir asker olduğu kadar nahif, ağırbaşlı ve aşırı merhametli bir karakterdir. Bosnalı Sabit de bu hasletleri şiirde dile getirmiştir. Şair, Fazıl Ahmed Paşa'nın şerefine, adaletine, cömertliğine ve yüce gönüllülüğüne dikkat çekmektedir.

KÖPRÜLÜ NUMAN PAŞA KİMDİR?

📌 Köprülü Mustafa Paşa'nın büyük oğludur. İyi bir eğitim almış ve zekâsı ile öne çıkmıştır. Ayşe Sultan ile evlenerek saraya "damat" olmuştur. Beylerbeyliği ve şehir muhafızlığı yaparak memuriyette yükselmeye başlayan paşaya halk tabanından büyük bir saygı duyulmaktaydı.

📌 Lakin görevde başarılı olamadığı sebebiyle yaklaşık iki ay sadrazamlık yapması mümkün oldu. Tekrar şehir muhafızlığına getirildi. Bosna ve Zvornik kuşatmalarında büyük yararlılıklar göstermiştir. Girit'e tayinini istemiş ve burada vefat etmiştir.

📌 Ana hatlarıyla edepli, ağırbaşlı ve ilim ehli bir zattı. Genel kanıya göre babası ve amcası gibi bir fıtrata sahip değil, sadrazamlıktan ziyade şeyhülislamlığa daha fazla layıktı. Bizzat Sultan III. Ahmed tarafından saygı görmüş büyük bir âlimdir.

KÖPRÜLÜ NUMAN PAŞA'NIN YAPTIĞI YENİLİKLER

➡Devlet kadrolarını yenileyerek hızlı bir bürokrasi oluşturdu.
➡Ruslara karşı İsveç Kralı Demirbaş Şarl'ı destekleyerek bir Rusya politikası başlatmıştır.
➡İç karışıklıklarla ilgilenmiştir.

Halkın kendisine gösterdiği fazla teveccüh kuşku uyandırmış ve Numan Paşa görevinden azledilmiştir.

KÖPRÜLÜ AİLESİNİN MİRASLARI

Köprülü Külliyesi:

📌 Köprülü Mehmed Paşa, ümmet-i Muhammed'e faydalı olmak maksadıyla 1662'de şimdiki Divanyolu Caddesi üzerinde bir külliye inşa ettirmiştir. Külliye; derslik, mescit, *darulkurra, **darulhadis, dükkân, çeşme, türbelerden oluşmaktadır. 1661'de vefat eden Köprülü Mehmed külliyenin açılışını görememiştir.

📌Külliyenin eksiklerini ve en önemli parçası olarak görülen kütüphanesini oğlu Fazıl Ahmed Paşa inşa ettirmiştir. Türbenin etrafına zamanla definler gerçekleşmiş ve bu definler sonucunda İstanbul'un en güzel hazîrelerinden biri meydana gelmiştir.

(X)*Darulkurra: Hafız yetiştirilen mektep
(X)**Hadis öğrenimi yapılan medrese

📌 Külliye saraya, Sultanahmet Meydanı ve Ayasofya Camii'ne olan yakınlığı sebebiyle uzun yıllar çok kullanışlı bir yapı olarak kalmıştır. Burada külliye içerisinde bulunan ve dikkat çekici olan kütüphaneye ayrıca bir bahis açmamız gerekmektedir.👇

KÖPRÜLÜ KÜTÜPHANESİ:

📌 Medresenin doğusunda Divanyolu Caddesi üzerinde ve II. Mahmud Türbesi'nin karşısında kalan Köprülü Kütüphanesi, İstanbul'daki ilk bağımsız kütüphanedir. Fazıl Ahmed Paşa tarafından inşa ettirilerek külliyeye dâhil edilmiştir.

📌O zamanki kütüphanelerden farklı olarak bağımsız bir yapıda ve kendisine hasredilmiş bir çalışana sahipti. Bu özellikler Köprülü Kütüphanesi'ni İstanbul'da ilim erbabının toplandığı bir yer haline getirdi.

VEZİRHAN KÜLLİYESİ:
📌 Köprülü Mehmed Paşa tarafından Bilecik yakınlarında 1660 yılında inşa edilmiştir. Külliye cami, han ve hamam yapılarından mürekkeptir. Han ve camii günümüze kalmıştır. Mehmed Paşa'nın sadrazam olması sebebiyle külliyenin bulunduğu bölge Vezirhan yani "vezirlerin hanı, baş vezir" namıyla tanınmıştır.

📌 Köprülü'nün tam bir geçiş noktasına inşa ettirdiği kervansaray, insanların uğrak noktası olması kadar farklı kavimlerden birçok kimseyi de bir araya getirmesinden dolayı Anadolu'da oldukça tanınmasını sağlamıştır.

Bazen bir aile…

Devşirme sistemi tarihin her döneminde eleştirilmiş bir sistemdir. Ama çoğu vezir ve sadrazamda bu sistemin ne denli faydalı ve dişe dokunur bir anlayışa sahip olduğunu görüyoruz. Köprülü ailesi devletin en zor anlarında orada olmuş ve sıkıntıları halletmiş büyük bir ailedir. Nitekim son dönem büyük ilim adamlarımızdan Fuat Köprülü de bu aileye mensuptur.

Aile, asırlar içerisinde ilim ehli ve cömertlik gibi hasletlerle bir gelenek oluşturmuştur. Milletimiz her zor dönemde içerisinden kurtarıcı ve gerçek kahramanlar çıkararak ümmeti, medeniyeti ve mazlumları korumasını bilmiştir.

FİKRİYAT