Çocuklara kitap tavsiye etmek

Yaz tatili yaklaşıyor. Birkaç hafta sonra okullar tatile girecek. Anne-babalar ve öğretmenler koca yaz boyunca çocuklara okumaları için kitap arayışına başladılar bile. Bu konuda öğretmenlere ve anne-babalara yardımcı olacak güzel bir kitap yayınlandı. Mehmet Akif İnan Vakfı geçen sene (30 Eylül 2023) düzenlediği çalıştayın tutanaklarını yayınladı. Kitabın sonunda 3 yaşından 13 yaşına kadar olan çocuklara tavsiye edilen 500 kitap yer alıyor.

Bir grup çocuk edebiyatı yazarı, editörü, tasarımcısı, yayıncısı, öğretmen ve akademisyenin tavsiyelerinden yola çıkarak hazırlanan listenin bizim için güzel tarafı hangi derste okutulacağını ve konusunun da dizin olarak verilmesi. Mesela 12 yaşında çocuğunuz var. Felsefe hakkında kitap okumasını istiyorsunuz. Listeye bakıyorsunuz, karşısında Küçük Prens'i görüyorsunuz. Beden Eğitimi öğretmenisiniz, 6. sınıfların dersine giriyorsunuz. Kate Knighton ve Susan Meredith'in Neden Formda Kalmalıyım? isimli kitabını okutabilirsiniz. Matematik öğretmenisiniz ve çocuklara dersi sevdirmek istiyorsunuz. Kitaplar hazır: Nehir Yarar'ın Bir Problem Bin Çözüm ile Viladimir Tumanov'un Kraliçeyi Kurtarmak isimli kitapları. Din Kültürü'nden Fen Bilgisine tüm dersler için kitap önerilmesi listeyi kanaatimce değerli kılıyor.

Kitap listesini hazırlayanların üzerinde ısrarla durdukları bir konu daha var. Bu listeyi sabit kitap okuma listesi olarak görülmemelidir. Her yıl yeni çıkan kitaplarla güncellenip gözden geçirilmelidir. Dolayısıyla bu liste 2024 yılı için geçerlidir. Seneye değişebilir.

Çalıştay kitabında her ne kadar kitap listesi yer alsa da en az liste kadar değerli ve önemli birtakım öneriler var. Kitaptan özetleyerek aktarıyorum.

Kitap okutmadan önce dikkat edilecek genel hususlar

1. Anne-babalar ve öğretmenler, okumadıkları kitapları çocuklara asla okutmamalıdır.
2. Sorun odaklı kitapların velilere de önerilmesi çocuklarına olan bakışı değiştirebilir ve onları daha iyi anlamalarını sağlayabilir. Çocuk kitaplarının bir yüzü çocuksa bir yüzü de o çocuğun anne babasına ileti olduğu unutulmamalıdır.
3. 9-13 yaş grubu her ne kadar ortaokul denilse de çocukların gösterdiği gelişim ve değişim bakımından en zor yıllardır. Bu yaş gruplarının her bir yaşını ayrı ayrı düşünmek gerekir. Çünkü çocukların bu yaşları en çok değişim gösterdikleri yaşlarıdır.
4. Kitap okutmak sadece Türkçe öğretmenlerinin görevi değildir. Diğer derslerde de okutulacak birçok kitap olduğu unutulmamalıdır.
5. Okul idarecilerine okuma kültürünün gelişmesinde, öğrenci-yazar buluşmasında çok önemli görevler düşmektedir.
6. Çocuk kitaplarında içerik kadar o içeriğin nasıl sunulduğu da önemlidir. Kapak, baskı, kağıt, cilt, tasarım ve editoryal süreçler ile birlikte yazardan bağımsız büyük bir iş yükü vardır. Yazar kadar yayınevinin görev ve sorumlulukları da çok önemlidir. Ucuz diye kalitesiz basılmış kitaplar alınmamalıdır.
7. İyi olduğunu düşündüğünüz her kitap öğrenciler tarafından beğenilip okunmayabilir. Bu durumda kitapta ısrar etmek yerine başka bir kitabı okutmaya çalışmak daha doğru olacaktır.
8. Kitap alınırken çocukların istekleri, düşünceleri ve eksik olduğu düşünülen konular mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
9. Okul dışında çocukların muhatap oldukları bambaşka bir dünya daha var. O dünya, derslerle ilgili olmadığı bahanesiyle görmezden gelinmemelidir.

Kitap seçiminde dikkat edilecek hususlar

1. Kitap seçiminde iki temel kriter vardır. İlki Türkçenin güzel ve doğru kullanılmasıdır. İkincisi ise milli ve evrensel değerlerle çelişmemesidir.
2. Okullar ve öğrenciler arasındaki farklar göz önünde bulundurulduğunda tüm öğrencilere ortak liste dayatılmasının zorluğu ortadır. Her okul ve bölge kendi öğrenci kitlesini ve önceliğini göz önünde bulundurarak hazırlamalıdır.
3. Okunacak kitaplarda bir çeşitlilik olmalıdır. Sadece hikaye ve roman değil, siyer, peygamberler tarihi, matematik, fizik, doğa, hayvanlar, bilim, felsefe, tarih konularında da kitaplar okutulmalıdır.
4. Kitap seçerken yayınevi ve kitap baskısına, özet olup olmamasına dikkat edilmelidir.
5. Kitap seçiminde katı ideolojik ölçütler olmamalıdır.
6. Bu yaş grubundaki çocuklar duygu aşamasında oldukları için daha çok onların duygu dünyasına hitap edecek kitaplar tercih edilmeli, bilgi veren ve ideolojik yönlendirme yapan kitaplar tercih edilmemelidir.
7. Çocuklar çizgi romanlara karşı çok ilgi duymaktalar. Dolayısıyla listelerde çizgi kitaplar da yer alabilir.
8. Bir kitabın resimli olması onun ciddi olmadığı anlamına gelmez.
9. Tercüme eserlerin özetini okutmayınız. Her zaman tam tercüme olan baskısını tercih ediniz.
10. Çeviri kitaplarda mutlaka çevirmenin adı olmalıdır. Çevirmen adı yazılmayan kitaplar okutulmamalıdır. Çevirmenin adının olması sorumluluk göstergesidir.
11. Okutulması düşünülen kitapların türleri ve konusu ders kitapları ile koşut olmalıdır ve dersleri desteklemelidir.
12. Kitap okutmak sadece Türkçe öğretmenlerinin görevi değildir. Türkçe dışındaki derslerde de kitap okutulmaya gayret edilmelidir.
13. Nasreddin Hoca, Mesnevi, Safahat gibi birçok baskısı olan eserleri inceledikten sonra karar verilmelidir.
14. Tercüme eserlerin özeti okutulmamalıdır. Her zaman tam tercüme olan baskı tercih edilmelidir.
15. İyi olduğunu düşündüğünüz kitap öğrenciler tarafından beğenilip okunmayabilir. Bu durumda kitapta ısrar etmek yerine başka bir kitabı okutmaya çalışmalısınız.

Mutlaka okutulması gereken kitaplar

Yazarı ve yayınevinden bağımsız olarak mutlaka okutulması gereken kitaplar ve konular bulunmaktadır. Şu kitaplar okutulmaya çalışılmalıdır:

Bozkurt ve Ergenekon Destanı, Destanı, Oğuz Kaan Destanı, Orhun/Göktürk Yazıtları, Bostan ve Gülistan, Kelile ve Dimne, Binbir Gece Masalları, Mantıku't-Tayr, Mesnevi, Mevlid, Nasreddin Hoca Fıkraları, Karagöz ve Hacivat, Leyla ile Mecnun, Yusuf ile Züleyha, Aslı ile Kerem, Ferhat ile Şirin, Hz. Ali Cenknameleri. Mümkün olduğunda Türk ve İslam dünyası yazarlarının çocuklar için yazdığı eserler de okutulmaya çalışılmalıdır.

Şu isimleri tanıtan eserler de mutlaka okutulmaya çalışılmalıdır:

Hz. Peygamber ve yakın arkadaşları, Kuran'da adı geçen peygamberler, ünlü Türk büyükleri, Yunus Emre, Hacı Bayram Veli, Hacı Bektaş Veli,

Şu konularda yazılan eserler de mutlaka okutulmaya çalışılmalıdır:

Genel Türk tarihi ve Osmanlı tarihi, Türk büyüklerinin biyografileri, Hz. Peygamber'in ve diğer peygamberlerin hayatı, Dört halife ve önde gelen sahabelerin biyografileri (Diyanet İşleri Başkanlığı'nın yayınlarına bakılabilir)

Fen dersleri için TUBİTAK'ın gençler için yayınladığı kitaplar taranıp derse ve konulara göre seçilecektir.

Son olarak

Hazırlayanlar, bu listenin kesin ve en doğru liste olduğunu iddia etmiyorlar. Binlerce kitap arasından seçilmiş bir liste bu. Dolayısıyla listede olmayan kitaplar da tavsiye edilebilir. Nihayetinde bir tercih söz konusudur. Dolayısıyla liste mutlak değildir ve en doğrusu gibi bir iddia taşımamaktadır.

Ayrıca bir çocuktan listedeki tüm kitapları okuması beklenmemelidir ve zorlanmamalıdır. Üçte birini okuması dahi onun okuma serüveninin başlaması için yeterli olacaktır.

İsmail Güleç