Pîr Mehmed bin Şükrullah

Hat san'atı'nın büyük isimleri - 43

Şeyh Hamdullah'ın san'at bâbındaki kudretine bakınız ki, hem dâmadı Şükrullah Halîfe, hem de oğlu Mustafa Dede yoluyla torunları Derviş Mehmed ve Pîr Mehmed'de tecellî eden şîve, gelecek asırlardaki hat san'atının nirengi noktasını teşkil etmişdir.

İki eserini tanıtacağımız Pîr Mehmed, İstanbul'da doğdu ve hüsn-i hattı babasından öğrendi. Dayısı Mustafa Dede'den de müzâkere yoluyla istifade etdi. 1545 – 1558 yılları arasında 7 akçeden başlayıp 11,5 akçeye kadar yükselen yevmiye ile Saray'ın hâssa kâtibleri arasında yer almışdır. Haylı mushaf yazmış olduğu rivâyet edilmekde, Süleymâniye Câmii için de yazdığı iki mushafın masrafı olarak 450 akçe aldığı bilinmekdedir.

Burada tanıtılan 960/1553 târihli latîf mushaf hâlen Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nde (nu: 411) saklanmaktadır. Az rastlanan bir üslûbdaki câzib serlevhası, sûrebaşları ve cüz, secde, aşere oluşlarına göre farklılıklar gösteren gülleri ile onun dikkatle seyredilmesi gerekiyor. Hattatın keskin hattı, serlevhadaki ince motifli beyne's-sütûr ile uyumludur (Resim 1). Pîr Mehmed, alışılanın aksine imzâsını ferağ kaydında mütevâzıâne bir sûretde tek satırla geçişdirmişdir (Resim 2).

Resim 1: Pîr Mehmed mushafının ser-levhası.

Resim 2: Aynı mushafın ferağ kaydı.

Zemîni dercli sûrebaşları kalın rıkā' ile tahrirli olarak yazılmıştır (Resim 3). Mushafın kabı zengin şemsesiyle devrine lâyık bir cild örneğidir (Resim 4-5). Hâsılı, Şeyh Hamdullah âilesinin bir ferdinden gelen hoşlukla karşı karşıyasınız.

Resim 3: Pîr Mehmed mushafından iki ara sahîfe.

Resim 4: Mushafın üst/alt kabları ve mıklebi.

Resim 5: Aynı mushafın kab içi.

Pîr Mehmed'in burada tanıtılacak olan ikinci eseri, hâlen Zeki Özen koleksiyonunda bulunmaktadır. 981/1573 târihli bu murakkaa XVI. asrın ikinci yarısı ortalarından intikal eden, 23 kıt'alık dikkate değer bir meşkdır. O çağdan zamanımıza gelen böyle eksiksiz meşkler çok azdır. Pîr Mehmed bin Şükrullah bu murakkaasını biçim îtibâriyle 1 satır sülüs + 1 satır nesih + 1 satır sülüs esâsına göre tertiplemiştir (Resim 6). Hâlbuki ilerleyen yüzyıllarda bu tarz 1 satır sülüs + 2 satır nesih + 1 satır sülüs şekline dönüşdürülmüşdür ki, hakçası da budur. Bu murakkaanın tezhîbi yapılmamış, koltuk yerleri boş bırakılmışdır. Eserin kabı da devrinden kalma olup, koyu kahverengi deri üzerine yazma olarak rûmîler işlenmiş; bunların üzerinde yekşah demiri yürütülerek altının parıltısına derinlik kazandırılmışdır.

Resim 6: Pîr Mehmed'in sülüs-nesih meşk murakkaasının imzâ kıt'ası.

Prof. Uğur Derman