Doğu Afrikalı Müslümanları kurtarmak için şehit oldu

Son yıllarda Somali gündemimizden düşmüyor. Türkiye Somali'ye yardımlar yapıyor. Heyetler geliyor, heyetler gidiyor. Bugün hem coğrafyamıza hem de zihin dünyamıza uzak gördüğümüz Somali tarihimizde izlerini gördüğümüz bir ülkedir.

Osmanlılar, 16. yüzyıl boyunca Portekizliler'le mücadele ederek önce Arabistan Yarımadası'nda, daha sonra da Doğu ve Kuzey Afrika'da hakimiyet kurmaya çalıştılar. Bu dönemde adını bilmediğimiz birçok Türk denizcisi canları pahasına Portekizliler'le savaştı. Selman Reis, Sefer Reis ve Emir Ali Bey bunlardan birkaçıdır.

OSMANLI KURTARDI

Portekizliler, 1500'lü yılların başından itibaren Hint Okyanusu'nda ve Doğu Afrika'da sömürgeciliğe başlamışlardı. Portekiz donanması, 16. Yüzyılın başlarında Sudan ve Somali kıyılarında ölüm saçtı. Haçlı gemileri kıyılarda bulunan Makdişu (1499), Berâve (1506) gibi Somali şehirlerini acımasız bir şekilde bombardımana tuttular. Portekizliler 1507'de Kızıldeniz'e ulaştılar. 1513'te ise Müslüman Sudan'ın merkezi olan Sevakin'e saldırdılar. 1517'de Lopo Suareş, Adel Sultanlığı'nın başkenti Zeyla'yı ateşe verdi ve şehir yağmalandı. 1518'de Adel'in en önemli limanlarından biri olan Berbera, tahrip edildi.

Portekiz korsanları, Aden Körfezi'ne yerleşerek Müslüman ticaret gemilerini yağmaladılar. 1520'de Adel Sultanı Ebubekir, başkenti, Zeyla'dan Harar'a taşıdı. Kanunî döneminden itibaren Osmanlılar Yemen'den başlayarak Doğu Afrika'da duruma müdahale ettiler. Osmanlı imdada yetişmeseydi Doğu Afrika'da Müslüman kalmayacaktı.

Osmanlı donanması.

YEMEN'E VALİ ATANDI

Yemen'de Osmanlı hakimiyetinin kurulması oldukça zor olmuştu. Üçüncü Murad, Manisa'da şehzade iken yanında bulunan, çok güvendiği Hasan Paşa'yı 1580'de Yemen'e vali tayin etti. Hasan Paşa, Yemen'de o kadar başarılı oldu ki sonraki padişahlar da paşayı görevinde bıraktılar. Yemenli Hasan Paşa diye anılan valimiz o bölgede 1580-1604 yılları arasında 24 yıl beylerbeylik yaptı. Paşa'nın Yemen'deki faaliyetleri Kızıldeniz, Aden Körfezi, Uman ve Basra Körfezi, hatta Doğu Afrika sahillerine kadar geniş bir alanı içine alıyordu.

Osmanlılar Afrika'da.

BİNLERCE AĞAÇ KESTİLER

Osmanlılar, 1578'de Fas'ta Vadiüsseyl Savaşı'nda Portekizliler'i mağlup edip krallarını öldürünce İspanya 1580'de Portekiz'i işgal etti. Bu durum Hint Okyanusu'ndaki Müslümanlar için büyük bir fırsat oldu. Yemen Valisi Hasan Paşa, Emir Ali Bey adlı kaptanını Portekizliler'e karşı gönderdi. Türkiye'nin tek Afrika tarihi uzmanı Ahmet Kavas, Emir Ali Bey'le ilgili bir araştırma yapmıştır. Ahmet Kavas'ın "Geçmişten Günümüze Afrika" ve "Osmanlı-Afrika İlişkileri" isimli kitaplarında Afrika'nın Osmanlı geçmişi hakkında birçok bilgi bulabilirsiniz.

Emir Ali Bey Aden Körfezi üzerinden Afrika tarafına geçti. Bütün mahalli sultanlıklar tarafından desteklendi. Osmanlı kuvvetleri, Somali sahillerini takip ederek, 1585'te Makdişu, Malindi, Lamu takımadaları ve Mombasa'ya kadar ilerledi. Emir Ali Bey, geçtiği yerleri Osmanlı idaresine bağladı. İki yıl sonra Portekizliler tekrar bölgeye geldilerse de Makdişu'ya saldırmadılar, Faza'da büyük bir katliam yapıp, binlerce hurma ağacını kestiler. Bunun üzerine Ali Bey beş gemiyle tekrar bölgeye gelip 1589'da bölgeyi Osmanlı hakimiyeti altına aldı.

Portekizliler, Afrika'daki yerli kabileleriyle.

OSMANLI ANISINA PARA

Osmanlılar'ın bugünkü Kenya topraklarına müdahalesi Portekizliler'i tedirgin etmişti. Kendilerine bağlı yamyam Zimba kabilesini Mombasa üzerine gönderdiler. Emir Ali Bey, gelişmeler üzerine ikinci Mombasa seferine çıktı. Portekizliler bu seferi haber alınca hemen büyük bir donanma gönderdiler.

Yamyam Zimbalar'ın adaya girişini engellemek üzere donanmayı limana çeken Osmanlı askerleri, Portekiz donanmasını denizde karşılayamadı. Bu durumu değerlendiren Portekizliler kısa zamanda limanda demirli Osmanlı donanmasını yakıp, Mombasa'yı topa tuttular. Emir Ali Bey şehit düştü. Osmanlı askerleri de karaya çıktıklarında, Zimbalar tarafından zalimce şehit edildiler.

17. yüzyılda Osmanlı deniz akınları Afrika'nın doğu sahillerinde son bulsa da Somali'nin başkenti Makdişu'da birçok Osmanlı padişahı adına, üzerinde tuğra bulunan ve Osmanlı paralarına benzetilen bakır paralar bastırılmıştır.

Portekizliler Afrika'da yerlileri vaftiz ediyorlar.

Portekizliler, Hint Okyanusu adalarında.

SÖMÜRGECİ PORTEKİZ'E OSMANLI DARBESİ

Portekizliler, 15. yüzyılın sonlarında Ümit Burnu'nu dolaşarak, Hint Okyanusu'na ulaşmışlardı. Vasco de Gama'nın Hindistan seferleriyle başlayan ticaret Portekiz'e büyük bir zenginlik kazandırdı. Portekizliler, Hindistan kıyılarında, Doğu Afrika'da, Kuzey Afrika'da ve Güney Amerika'da birçok yeri sömürgeleştirmişlerdi.

Ümit Burnu'nun keşfinden sonra Portekizliler, Hint Okyanusu'nda hâkimiyet kurmuşlardı. Memluk Devleti, Cidde'ye çıkarak Mekke ve Medine'yi tehdit eden Portekizliler 'in ilerleyişini durduramıyordu. Osmanlılar zaten Hint ticaret yollarının Portekizliler yüzünden kapanmasından dolayı Memlük topraklarında hâkimiyet kurmalarının zorunlu olduğunu anlamışlardı.

Yavuz Sultan Selim zamanında bu şartlar altında Suriye ve Mısır'ı ele geçiren Osmanlılar, Hindistan ticaret yollarının önemli bir kısmına hakim oldular. Portekizliler 'in, Kızıldeniz'deki hâkimiyetinin sona erdirilmesi sayesinde Hindistan'dan mal akışı Osmanlı ülkesi üzerinden Avrupa'ya yapılmaya başlandı. Portekizlilerle yapılan mücadele çerçevesinde Yemen ve Habeşistan'da Osmanlı hâkimiyeti kuruldu. Basra Körfezi'ne inildi. Portekiz'e en büyük darbe 14 Ağustos 1578'de Mehazin Vadisi'ndeki Vadiüsseyl mevkiinde yapılan muharebede vuruldu. Savaş meydanında ölenler arasında Portekiz Kralı Sebastian da vardı. 1578'de Osmanlı'dan büyük bir darbe yiyip, krallarını kaybeden Portekiz'i 1580'de İspanya işgal etti.

Erhan AFYONCU
SABAH