Helal belgelendirme ve blokzincir teknolojisi

Helal yaşamın bir parçası olarak helal gıda, helal kazanç, helal turizm, helal ekonomi ve helal yönetim sistemleri gibi birçok alanda belgelendirmeye de ihtiyaç bulunmaktadır. Belgelendirmenin bir parçası olan helal sertifikaları süreç, güvenilirlik ve tanınılırlık gibi birçok açıdan hala tartışma konusudur. Bununla birlikte yeni teknolojik gelişmeler bu konuda yeni imkânlar sunmaktadır. Örneğin blockchain, özellikle akıllı sözleşme teknolojisi helal sertifikaları daha basit hale getirebilir ve helal sertifikası için imkânlar sunabilir. POCertify bu teknolojiyi kullananlardan biridir. Dijital olarak şifrelenerek blockchain üzerinden helal sertifikasının doğrulanması suretiyle bir programlamanın mümkün olduğu belirtilmektedir. Örneğin İslam İşbirliği Teşkilatı'nın eHalal projesi The eHalal Token Coin (HAL), Ethereum üzerinden blockchain sistemine dayalı bir helal bilgilendirme internet uygulaması burada zikredilebilir.

eHalal Ağı: Yetki Belgeli Blockchain

Helal Kurumsal Kaynak Planlamak ve Tedarik Zinciri Yönetim Sistemlerini geliştirmek üzere eHalal projesi geliştirilmiştir. Bu proje, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) ile İslam Ülkeleri Standartları ve Metroloji Enstitüsü (SMIIC) tarafından belirlenen helal standardını (SMIIC Standardı) takip ermektedir. eHalal, Etherum Ağı'nda küresel helal endüstrisi üzerinde büyük bir etkisi olacak özel bir blockchain platformudur. Bu platform yetki belgesi konsensüsüne dayanmaktadır ve madenciliğe ihtiyaç duymayan itibar temelli bir protokoldür.

eHalal network, eHalal Cloud (Bulut) sunucularındaki küçük ve orta ölçekli şirketler için bir hizmet iş modelidir. Yazılım kapsamında Kurumsal Kaynak Planlama ve Helal Tedarik Zinciri Yönetim Sistemi (Halal Enterprise Resource Planning & Supply Chain Management System) sağlar. I. Aşaması 15 Haziran 2018'de başlatılan bu proje, Türkiye, Singapur, Malezya, İngiltere ve Almanya'daki veri merkezlerini içermektedir. Şuan itibariyle uygulama Türkiye, Azerbaycan, İran, Irak, Ürdün, Mısır, Malezya, Pakistan başta olmak üzere 36 ülkede mevcuttur.

Helal yetkililer ve üreticiler arasındaki belgelerin elektronik veri değişimini izleyen bu program, sadece helal sertifikasyonu için özel blockchain ağıdır ve farklı SMIIC düğümleri arasındaki yetki belgelerini içerir. eHalal hizmetinin amacı, helal sertifikasyon yetkililerine veya küçük ve orta ölçekli şirketlere sınırlı yıllık bütçeyle uygun maliyetli bir çözüm sunmaktır. Sistem birkaç özel bulut sunucusunda çalışır ve her üyeye gıda, ilaç veya lojistik helal tedarik zincirindeki herhangi bir ihlali haber verir. Projenin hedefi ise şu anda dünya çapında belgelendirme yapan yaklaşık 184 helal sertifikasyon kuruluşunun hepsini eHalal Blockchain Ağı üzerinden birbirine bağlamaktır.

Belgelerin iş ortakları arasında basitçe değiştirilebileceği güvenli bir ağ olan EDI Ağı üzerinde çalışan eHalal Blockchain, küresel helal endüstrisindeki merkezi sistemlere dayalı zorlukları dağıtılmış bir merkez oluşturarak çözmeyi hedefler. Çalışma tekniği olarak kripto paralara benzer şekilde blokzincir teknoloji sistemini kullanır. Her bir helal sertifikasyon kuruluşunun bir dizi veri tabanının bir kopyasına sahip olduğu ve düğümlerin hangi sırayla belirlenebileceğini tespit eden mutabakat protokolü adı verilen bir dizi kurala sahip merkezi olmayan bir bilgisayar düğümleri ağı oluşturarak çalışır. Veritabanındaki tüm değişikliklerin bir denetim izinin korunması, herhangi bir helal sertifika kuruluşunun, veritabanının herhangi bir zamanda doğru olduğuna dair tam otomatik bir denetim yürütmesine imkân verir.

Bu platform ayrıca market uygulaması da başlatarak helal ile ilgili olarak restorandan otele, mobil cüzdandan kripto paraya kadar modern ticari uygulamaları başlatmıştır (https://marketplace.ehalal.io/). eHalal market, eHalal Group'un bir parçasıdır ve eHalal Bot, helal, şüpheli ve haram gıda ürünlerini aramak için web'de gezinir. Tam otomatik bot, günde ortalama 4500 ürünü tarar ve ürünü E-numaraları, helal yetkililer ve gıda maddelerinin coğrafi konumu için analiz eder.

Projede ayrıca ticari işlemlerde kullanılabilecek Ethereum Ağına (ERC20) dayalı kripto para benzeri bir e-ticaret jetonu [eHalal Token Coin (HAL) ] yer almaktadır. Bu jeton Ethereum blok zincirinde dolaşmak için kullanılır. Yine projede eHalal Mobil Cüzdan (eHalal Mobile Wallet) adıyla bir kripto para uygulaması da bulunmaktadır. Bu cüzdan dolar ve Euro gibi basılı (FIAT) para birimlerini de destekler.

Ülkemizde bu tür yapay zeka sistemlerini kullanan telefon uygulamaları da geliştirilmektedir. Örneğin helal ve sağlıklı olana daha kolay, daha güvenilir bir şekilde ulaşılmasını sağlamak amacıyla Sakarya Üniversitesi Halal Life Medicine Topluluğu öğrencileri tarafından geliştirilen "Helal Olsun" telefon uygulaması anılabilir. Uygulama, TSE'nin Helal Sertifikası verdiği 300'den fazla markayı ve 2600'den fazla ürünü içermektedir. Yine bir telefon uygulaması "Gıda Katkı Maddeleri" adlı programdır. Prof. Dr. Fatih Gültekin'in gıda katkı maddeleriyle ilgili yazdığı kitaplardan ve bazı konularda da Helal ve Sağlıklı Gıda Platformu'ndan yararlanılarak hazırlanan uygulama ile akademik kaynaktan edinilen bilgilere kolay bir şekilde erişim imkânı verilmiştir. Bu uygulamada katkı maddeleri, ismi veya E numarasıyla aranabilmekte, kaynakları, sağlık riskleri ve helallikleri ile ilgili değerlendirmeler bulunmaktadır. Ayrıca kullanılan bilgilerin alındığı kaynaklar da belirtilmiştir.

Kaynaklar

https://ehalal.io/

https://ehalal.io/eHalal-Whitepaper-Vers-2.1.pdf

https://marketplace.ehalal.io/the-pitfalls-of-halal-certificates/

https://wallet.ehalal.io

https://medium.com/@amudotcom/pocertify-halal-certification-on-blockchain-71a2da16f8b8

https://play.google.com/store/apps/details?id=org.helalsaglikliyasam.helalolsun&hl=en_AU

https://apps.apple.com/tr/app/g%C4%B1da-katk%C4%B1-maddeleri/id1000558182?l=tr

https://play.google.com/store/apps/details?id=com.serveriletisim.gidakatkimaddeleri&hl=tr

Prof. Dr. Murat Şimşek