“Öğretmen Gelişim Modeli: Öğretmen Performansı Üzerine Değerlendirme” Raporu

SETA Eğitim ve Sosyal Politikalar Direktörlüğü, öğretmen gelişimi üzerine bir rapor yayınladı. Duygu Gür Erdoğan ve Mehmet Barış Horzum Öğretmen Gelişim Modeli: Öğretmen Performansı Üzerine Değerlendirme [https://www.setav.org/rapor-ogretmen-gelisim-modeli-ogretmen-performansi-uzerine-degerlendirme/] isimli başarılı bir çalışmayı kamuoyuna sundular. Türkiye'nin eğitim kalitesinin yoğun olarak tartışıldığı bir ortamda kalitenin en önemli belirleyicilerinden birisi olan "öğretmen" konusunun ayrıntılı olarak çalışılması büyük bir katkı sağlayacaktır.

Rapor öncelikle eğitim sistemleri açısından iyi kabul edilen Finlandiya, Kanada, Malezya, İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri, Güney Kore ve Avusturalya gibi ülkelerdeki öğretmen yetiştirme, öğretmen atama ve öğretmen performans değerlendirme sistemlerini incelemektedir. Bu ülkelerdeki uygulamaları takip ederek Türkiye'deki öğretmen yetiştirme, öğretmen atama sistemlerini ve öğretmen performans değerlendirmesini bir bütün halinde kavramaya imkan sunmaktadır. Rapor kapsamında sekiz farklı ülkenin tecrübelerinin sunulması konunun mukayeseli anlaşılmasına katkı yapmaktadır. Bu bağlamda ülke örneklerinden yola çıkarak raporun sunduğu en önemli hususlardan biri öğretmen konusunun bir bütünlük içerisinde alınmasının gerekliliğidir.

Öğretmenlik konusunda eğitim fakültelerinin öğretmenlik becerilerini aktarım kapasiteleri ve eğitim programlarının buna uygun olup olmadığı çok önemlidir. Ayrıca öğretmenlik mesleğinin itibarı da mesleğe gelen insan kaynağını belirlemektedir. Türkiye'de öğretmen ihtiyacı sayısal olarak oldukça azaldı. Bundan sonraki süreç öğretmenlerin hem hizmete başlamadan hem de hizmet içinde niteliğine ve gelişimine yatırım yapmayı gerektiriyor. Bu nedenle eğitim fakültelerinin kontenjanlarının belirlenmesi, pedagojik formasyon programlarının ölçülü şekilde açılması gibi konular büyük önem arz ediyor. Yine bu açıdan hem eğitim fakültelerinde uygulamaya dayanan eğitimlerin artırılması hem de eğitim fakültesi dışından gelen adaylara da yüksek lisans seviyesinde nitelikli ve uygulamalı eğitimlerin verilmesi gereklidir. Bu açılardan, raporun savunduğu argümanlardan biri de aday seçimi ve niteliğinin artırılması için planlamanın etkin şekilde yapılması gerekliliğidir.

Rapor Türkiye'de öğretmen başarı ve performansının izlenmesi öğretmenin profesyonel gelişimini desteklemek ve bu yöndeki çalışmaların kanıta dayalı planlanabilmesi için bir araç olarak görülmesini tavsiye etmektedir. Dünyada hiçbir meslek, sürekli gelişim olmaksızın icra edilememektedir. Rapor bundan dolayı "öğretmen performans geliştirme modeli" kavramsallaştırılmasını teklif etmektedir.

Öğretmen performansını geliştirmede ve mesleki gelişimde ilk adım olarak Milli Eğitim Bakanlığında bulunan verilerin analiz edilmesi teklif edilmektedir. Eğitsel veri madenciliği yaklaşımıyla öğretmenin gelişimini kanıta dayalı yorumlayacak modeller geliştirilebilir. Şu kriterlerin anlamlı olabileceği ifade edilmektedir:

Hazır verilerle yapılacak ilk çalışma veri odaklı karar verme ve gruplama yapabilme olanağı sunacaktır.

Bu verilere öğretmenlerin Eğitim Bilişim Ağında yükledikleri öğrenme materyalleri ve etkinlikleri, bu materyal ve etkinliklerin kullanım oranları gibi öğretmen performans göstergeleri eklenebilir.

Öğretmenlerin ulusal, uluslararası bilimsel ve sosyal projelere katılımları ile öğrencilerini böyle projelere sevk ederek onların da proje yapmasını sağlaması gibi proje göstergeleri alınabilir.

Öğretmen performansında öğrencilerinin yerel (okul, ilçe ve il gibi) ve ulusal sınavlardaki başarı gelişim eğilimleri, derslerde öğrencinin gelişimi ve derslere devamı da öğrenci göstergeleri olarak eklenebilir.

Milli Eğitim Bakanlığının e-okul sisteminde yer alan veriler üzerinden kanıta dayalı objektif bir model oluşturulabilir.

Böyle bir model başarılı öğretmenlerin belirlenmesinin yanında başarılı öğretmenlerden okul yöneticilerinin seçiminin sağlanması gibi objektif verilere dayalı seçim sağlanması bakımından da önemlidir. Böylelikle yönetici seçimi de veriye dayalı hale gelecektir.

Raporun vurguladığı diğer bir husus daha önce uygulanan "aday öğretmenlik" modelinin lisans eğitiminden başlanarak daha işlevsel hale getirilmesidir. Uygulama başarılı idi. Öğretmen ihtiyacının yüksek olduğu ve yöneticilerin ilgi göstermediği yerlerde aday öğretmenlik uygulaması aksamıştır. Aday öğretmenlik uygulamasının daha başarılı olması için kritik noktalar şunlardır:

Öğretmen ihtiyacının olmadığı ve yeterince tecrübeli öğretmenin bulunduğu illerin seçimi. Bu ildeki konuyla ilgili tüm yöneticilere "aday öğretmenlikle" ilgili eğitim verilmesi ve oluşan tecrübenin atölyelerle paylaşılması kaliteyi her geçen sene arttıracaktır.

Aday öğretmenlere profesyonel destek verecek "mentör öğretmen" uygulamasının kurumsallaştırılması. Mentör öğretmenlik usta öğretmenlerin seçimi, sertifika programları ve daha sonra buna yönelik uygulamalı yüksek lisans programlarıyla kurumsallaşabilir. Rapor ayrıca eğitim fakültelerinden "danışman" atamasıyla da istifade edilebileceğini belirtmektedir.

Aday öğretmenlerin mesleki gelişim süreci için portfolyo uygulaması. Böylece öğretmen adayının güçlü yönlerin sürdürülmesi ve zayıf yönlerin geliştirilmesine odaklanacak sistemli bir yapı oluşabilir. Aday öğretmenlik uygulaması eğitim sistemleri gelişmiş birçok ülkede başarıyla uygulanmaktadır.

Öğretmen Gelişim Modeli: Öğretmen Performansı Üzerine Değerlendirme raporu yukarıda bahsedilen bazı yönleriyle Türkiye için uygulanabilir bir öğretmen performans sistemi modeli ortaya koymayı hedeflemektedir. Öğretmen niteliğinin geliştirilmesi ve sürdürülebilirliği açısından bu model karar alıcılara yol gösterici olabilir. Raporu incelemeye devam edeceğiz.

Prof. Dr. Atilla Arkan