Çocukluğumun boğaz vapurları

Okumayı öğrendiğim 1941 yılından îtibâren Üsküdar'dan veya Köprü'den bindiğimiz Boğaz vapurlarının ancak ismine ve numarasına baktıktan sonra içeri geçtiğimden, hep âile büyüklerimin hışmına uğrardım. Bu, benim için bir alışkanlık hâline gelmişti. Zamanla isim ve numaralar hâfızama yerleşti. Küçükken öğrenilenler de kolay unutulmuyor doğrusu...

Bahsettiğim yıllarda, vapurlar henüz Şirket-i Hayriye adlı kuruluşun malıydı ve mat altın sarısı bacalarının yarıdan yukardaki iki yanağında, numaraları siyah renkle yer alırdı. Her gemi bacasında olduğu gibi, kömür dumanının karartma payı olan en üst kısım, şerit hâlinde siyaha boyanmıştı.

Sanırım 1946 senesinde, Şirket-i Hayriye, Devlet Denizyolları'na intikāl edince, bacalar bu işletmenin –hâlâ kullanılan– ayyıldızlı ve çift çıpalı câzib armasıyla donandı. Numaralar da sağ ve sol kaptan köşklerinin dışına, beyaz üstüne kırmızıyla yazıldı.

Artık bugün rastlanmayan eski Şirket vapurlarının, o yıllarda küçük bir çocuk tarafından Boğaz yolculukları esnasında tesbît edilen isim ve numaralarını bu azîz şehrin o âsude günlerinden bir hâtıra sayarak sıralıyorum. İşte:

En küçükleri:

55 Bebek

56 Göksu (sadece Üsküdar-Beşiktaş hattı için)

Küçükleri:

47 Tarzınevîn

48 Dilnişîn

51 Süreyyâ

52 Şehab

57 Tarabya

58 Nîmet

72 Üsküdar

73 Rumelikavağı

75 Kocataş

76 Sarıyer

Ortancaları:

53 İnşirah

54 İnbisat

Büyükleri:

59 Kamer

60 Rağbet

63 Sütlüce

En büyükleri:

64 Küçüksu (diğerlerinden farklı tiz bir düdüğü vardı)

65 Sarayburnu

66 Boğaziçi

67 Kalender

68 Güzelhisar (son ikisinin bacaları diğerlerinden daha uzuncaydı)

71 Halâs (radyosu olan tek vapurdu; bundan dolayı "radyolu vapur" olarak anılırdı)

74 Altınkum

Araba vapurları:

26 Suhûlet

27 Sâhilbend (ikisi de yandan çarklı)

Belki unuttuklarım da kalarak, bu yazdıklarım sadece Boğaziçi hattının emektarlarıydı. Aralarında yandan çarklıları da bulunan Kadıköy ve Ada vapurlarını –biz Üsküdarlılar güzergâh îcâbı o hatlara pek rağbet etmediğimizden– toparlamam güçtür; onların numaraları zâten yoktu.

Yıllarca her biriyle sayısız sefer yaptığımız, buharla işleyen, motör gürültüsü ve sarsıntısı olmayan, tek serenli bu mütevâzı ve yaşlı gemilerin de İstanbul medeniyetinde anılmağa hakları vardır vesselâm...

Resim 1: Şirket-i Hayriye'nin 54 numaralı İnbisat vapuru.

Resim 2: Şirket-i Hayriye'nin 68 numaralı Güzelhisar vapuru.

Prof. Uğur Derman