Şeker mi, Ramazan mı?

Bayram semavi olsun veya olmasın, tüm dinlerde olan bir olgu. Yahudilerde üçü büyük yedi dini bayram var. Hristiyanlarda biraz daha az, beş tane. Tabiata bağlı olarak kutlanan iki bayram var. Biri baharın başlangıcı Nevruz, diğeri sonbaharı haber veren Mihrican. Milli bayramlar genellikle o milletin bağımsızlığını kazandığı günle ilgili olduğu için takvimle kayıtlı değil. Senenin herhangi bir gününde olabiliyor. Kısaca farklı kültür ve din olsa da her toplumun en az iki bayramı var.

Bizde ise dini bayram iki tane. Kurban ve Ramazan Bayramları. Şu aralar mübarek Ramazan ayının son günlerini yaşıyoruz. Kadir gecesinden üç gün sonrası bayram.

Ramazan bayramın ismi zaman zaman tartışma konusu oluyor. Toplumun büyük bir kısmı bu bayrama Ramazan Bayramı derken bir kısmı da Şeker Bayramı diyor. İsimler, kullanıcıları tarafından yüklenilen anlam sonucu sembolik bir değer kazanıyor ve taraflar arasında tartışmalara neden olabiliyor. Birlik ve huzur günleri olması gereken bayramlarda gereksiz bir tartışma yaşanıyor. Kusurların affedildiği, küskünlerin barıştığı hoşgörü ve muhabbet günlerine yakışmayan tartışmalar hem de.

BAYRAMA VERİLEN İSİMLER

Oysa Ramazan bayramının birçok ismi var. Ona sadece şeker bayramı denmemiş. Tarih boyunca farklı isimler de verilmiş. Klasik şairlerimiz Ramazan Bayramı için Iyd-ı Fıtr, 'Iyd-i Sagir, Iyd-i Şevval demişler mesela. Ramazanı da unutmamışlar tabi.

Gam gitse aceb mi yine ıyd-ı ramazândır
Iyd-ı ramazân revnak-ı bâzâr-ı cihândır (Nefi)

Kaynaklarda bayram ismi olarak kullanılan isimleri sizler için sıralayayım.

Fıtr Bayramı: Arapça adı olduğu için.

Fitre Bayramı: Fitreler bu ayda bayramdan önce verildiği için.

Oruç Bayramı: Oruç ayından sonra geldiği için.

İftar Bayramı: Oruçlar tamamlandığı için.

Küçük Bayram: Kurban bayramı ile karıştırmamak için.

Şevval Bayramı: Şevval ayında olduğu için.

Şükür Bayramı: Bir Ramazan ayında daha oruç tutma imkânını sağladığı ve bayrama ulaştırdığı için. Çünkü Allah ramazan ayı boyunca ibadet ve iyilik eden kullarına "Şâkir" ve "Şekûr" isimlerinin gereği teşekkür etmektedir

Ama hiçbiri Ramazan kadar tutmamış. Halkımız Ramazan Bayramı'nı benimsemiş. Bunda ayın adının da etkisi olsa gerek.

PEKİ, ŞEKER BAYRAMI NEREDEN GELİYOR?

Bu bayrama şeker denmesinin nedeni sanıldığı gibi sadece misafirlere şeker ikram edilmesi değil. Öncesi de var.

Osmanlılar döneminde Ramazan ayının ilk yarısı bitince askerlere tepsilerle tatlı gönderilme âdeti varmış. Bunu gören halk da bayramlarda tatlılar yapmaya başlar. Çocuklar da bayram harçlıklarıyla muhtelif şekerli yiyecekler alırlar. Şekerli yiyecek o kadar değerlidir ki para yerine şeker ikram edilir olmuş. Zamanla mecaz yoluyla Ramazan Bayramı'nın adı özellikle İstanbul'da Şeker Bayramı olarak anılır olmuş. Farklı bir durum Fatimîlerde de görülür. Onlarda da bayramda büyük küçük tüm devlet memurlarına elbise dağıtıldığı için "îdü'l-hulel" (elbise bayramı) adı denilirmiş.

HANGİSİ DOĞRU?

Ben Ramazan Bayramı diyenlerdenim. Ağzım buna alışmış. Şeker Bayramı diyenlere de bir şey demem. Şu doğrudur da demediğim gibi şu yanlıştır da demem. Ben derim ki;

Bayramda bir kapının zilini çalmadıktan sonra,

Kapımızın zili çalınmadıktan sonra,

İhtiyacı olan bir aileye bayram ettirmedikten sonra,

Bir yetimin başını okşamadıktan sonra,

Bir çocuğu sevindirmedikten sonra,

Bir Allah'ın kulunun bir ihtiyacını karşılamadıktan sonra,

Bayramımızı bayram gibi yaşamadıktan sonra,

Ramazan desek ne olur, şeker desek ne olur?

Haksız mıyım?

Yazıyı Fatih döneminde yapılan bir dua ile tamamlayayım. Saraydaki bayramlaşma usul ve kaideleri Fâtih Sultan Mehmed devrinde belirlenmiştir. Bayram sabahı, sabah namazını sarayda Hırka-i Saâdet Dairesi'nde kılan padişah için Hırka-i Saâdet kapısı önüne bir kafes konulur, içeriye de taht kurulur. Padişah tahtına kurulduktan sonra imam ve hatipler birer aşr-ı şerif okuduktan sonra mehteran bölüğü devreye girer. Mehter çalarken huzurdakiler hep birlikte;

"Ve hemîşe bunun emsâli eyyâma erişmek nimeti müyesser ola!"

diye dua ederlermiş. Ben de aynı duayı tekrarlıyorum.

Mevlam bizlere sevdiklerimizle birlikte nice bayram günlerine erişmeyi nasip ve müyesser eylesin.

Bayramınız hoş olsun,
Eviniz neşe dolsun,
Dua eksik etmeyin,
Hastalar şifa bulsun.

İsmail Güleç