Helal değer zinciri

Helal değer zinciri (Halal Value Chain), bir ürün veya hizmetin tüm aşamalarında helal kurallarına riayet edildiğini ifade eder. Örneğin helal zincir, girdi, üretim, dağıtım, pazarlama ve tüketim gibi aşamalarda helal esaslara riayeti gerektirir. Burada amaç ürün ve hizmetin Müslüman tüketiciler tarafından kabul görmesinin sağlanmasıdır. Helal değer zinciri kavramının ilişkili olduğu birçok konu vardır. Bunlar arasında helal tedarik zinciri, helal lojistik ve buna bağlı olarak ambalajlama, depolama, nakliye gibi konular, helal pazar, helal ürün ve hizmetler ve helal ekonomi ve finans sayılabilir. Aslında bu bir anlamda helal güvence yönetim sistemidir. Helali kaynaktan tüketiciye kadar bir bütünlük içerisinde değerlendirmeyi hedefleyen bir yaklaşımdır. Üretim, hizmet, tedarik zinciri ve kontrol noktaları bakımından helale uygunluğu içerir. Ayrıca helal akreditasyon, belgelendirme ve izlenebilirlik gibi konular da mevcuttur. Aslında bu zincir kurumsal açıdan bir "helal politikası" gerektirir. Bu süreçlerin kontrolü noktasında bir helal danışma kurulu, helal uyum görevlisi ve denetim uzmanları gibi insan kaynaklarına da ihtiyaç duyar.

Helal değer zinciri kavramı literatüre son iki yıldır dahil oldu. Bu konuyu öncelikli olarak Endonezyalılar gündeme getirdiler ve onlar bu konuda icraata da başlamış bulunmaktalar. Ardından Malezyalılar bu konuya yöneldiler. Aslında değer zinciri fikri, ekonomi ve pazarlamanın bir kavramı olarak yaklaşık on yıldır literatürde yer almaktadır. Salt değer zinciri, bir üretim veya hizmet organizasyonunu, her biri girdiler, dönüşüm süreçleri ve çıktıları olan alt birimlerden oluşan bir sistem olarak görme fikrine dayanır. Girdiler, dönüşüm süreçleri ve çıktılar, para, emek, malzeme, ekipman, binalar, arazi, idare ve yönetim gibi kaynakların edinilmesini ve tüketilmesini içerir. Değer zinciri faaliyetlerin nasıl yürütüldüğünü ve maliyetleri belirler ve dolayısıyla kârı etkiler. Çoğu kuruluş, girdileri çıktılara dönüştürme sürecinde yüzlerce, hatta binlerce faaliyette bulunur. Bu çerçevede değer zincirine sahip olmak kurum ve kuruluşlar için üstün performans, rekabet avantajı ve sürdürülebilir bir sistem sağlar.

Değer zinciri fikrini helal değerleri de dikkate alan bir süreç olarak ele alan çalışmalar yeni başlamıştır. Bu anlamda helal değer zinciri, girdi, üretim, dağıtım, pazarlama ve tüketimden oluşan entegre bir endüstri çabasıdır. Helal ürünlerin üretiminde kullanılan girdilerin (hammaddelerin) yanı sıra kullanılan işleme teknolojisine de dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu sistemde nihai ürün Müslüman tüketiciler tarafından kabul edilene kadar helallik korunur.

Değer zinciri sisteminin tüm aşamaları aynı zamanda helal üretim ve pazarlama aşamaları olarak düzenlenebilir. Örneğin hammadde temin ve depolanmasında helal lojistik aşamaları, üretime dönüştürülmesi esnasında helal işlemlerin uygulanması, üretimi tamamlanan ürünlerin depolanması ve dağıtımında helal giden lojistik aşamaları, hedef kitle pazarlama strateji seçimi ve reklamlarda helale uygunluk aşamaları şeklinde düzenlenebilir. Ayrıca destek faaliyetlerinin de helal standartlara uygun şekilde sağlanması da gerekir. Bu aşamada şirketin yönetim ve organizasyonunun helal yönetim sistemi çerçevesinde oluşturulması, insan kaynaklarında çalışanın eğitimi ve emeği konularının helal çerçevesinde düzenlenmesi gündeme gelir.

Helal değer zinciri, helalin tüm süreçlerini kapsayan bir kavramdır. Aslında bu bir helal ağ (halal network) sistemidir. Helal değer zinciri, helal tedarik zinciri ile karıştırılabilmektedir. Helal tedarik zinciri, helal değer zincirinin bir alt birimidir. Ayrıca helal satın alma, helal gıda kalitesi ve hijyen, helal depolama, helal lojistik, helal yönetim sistemi, helal takip sistemi, helal kontrol ve etiketleme, helal kalite kontrolü, helal izlenebilirlik ve benzeri birçok alt birim bulunmaktadır. Bütün bunlarla birlikte filvaki dünyada genel olarak helal bütünlüğü fikrinin henüz zayıf olduğu görülmektedir. Gıda sektörünün baskınlığı helal konusunda Müslüman yaşamının tüm çeşitliliğini kapsayan halini zayıflatmaktadır.

Helal değer zinciri kavramı İslam'ın ekonomik faaliyetlerini ve İslami finansı da içeren iyi hizmet üretimi, helal endüstri ve helal ekonomi, bilişim ağı, standardizasyon ve belgelendirme gibi alanlarla da ilişkilidir. İslami finans çerçevesinde bu konuları gelecek yazımızda ele almak üzere…

Kaynaklar

Murat Şimşek, "Helal Değer Zinciri ve İslami Finans", A Holistic Approach to Halal Economy and Participation Finance, Panel 1: Integration of Halal Value Chain with Islamic Finance in Turkey, 7th World Halal Summit, 25-27 November 2021, Istanbul-Turkey. https://www.youtube.com/watch?v=x6PQ_UiaUWE 5:34.16.

Abdul Saidir Amir, Waspodo Tjibto Subroto, "The Creating of Halal Value Chains: A Theoritical Approach", Journal of Economics and Finance (IOSR-JEF) Volume 10, Issue 1, Ver. I (Jan. – Feb.2019), PP 14-22.

Antonio, Muhammad Syafii; Rusydiana, Aam; Laila, Nisful; Hidayat, Yayat Rahmat; and Marlina, Lina, "Halal Value Chain: A Bibliometric Review Using R" (2020). Library Philosophy and Practice (e-journal). 4606. https://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/4606.

Adam Mohd Saifudin, Siti Norezam Othman, Ezanee Mohamed Elias, "Exploring in Setting a Model for Islamic Supply Chain in Malaysia", International Review of Management and Marketing, Vol 7, Issue 1, 2017.

Nurulhuda Noordin et al. "Value Chain of Halal Certification System: A Case of the Malaysia Halal Industry", European and Mediterranean Conference on Information Systems 2009, (EMCIS2009), July 13-14 2009, Izmir

Prof. Dr. Murat Şimşek