Batlamyus (108-168)

Kilisece aziz ilan edilerek fikirleri tartışılmaz kabul edilen Batlamyus, aslında kitap aşırmış bir intihalciydi. Ona göre Dünya evrenin merkezindeydi ve Güneş, Dünya'nın çevresinde dönüyordu. Galileo dâhil birçok bilgin, Batlamyus'a karşı çıktıkları için engizisyonlarda sürünmüşlerdir.

Asıl adı Claudius Ptolemaeus'tur. Eski Yunanlı astronomi, coğrafya ve matematik bilginidir. Dünya'nın, kâinatın merkezinde olduğu fikrini savunmuştur. Hayatı hakkında günümüze hiçbir bilgi ulaşmamıştır. Mısır İskenderiye'de doğup büyümüş, öğrenimini ve araştırmalarını bu şehirde yapmıştır.

Bilim tarihinde Aristo'dan sonra adından en çok söz edilen bilgin Batlamyus'tur.

Batlamyus, İskenderiye Kütüphanesi'nde Antikçağ Yunan Astronomi bilginlerinden Hipparkhos'un (kendisinden 300 yıl önce yaşamıştır) kitabını bulur. Oradan güneş, ay ve gezegenlerin hareketleri hakkındaki bilgileri öğrenir, fikirlerini de katarak kendi kitabı gibi bilim dünyasına sunar. Batlamyus'a göre merkezde Dünya bulunmaktadır ve güneş, ay ile gezegenler çevredeki taşıyıcı çemberlerde dolaşmaktadır.

Batlamyus'un coğrafya haritası yeterince geniş değildi. Doğal ürünler, iklim ve fiziki coğrafya konularına hiç değinmemişti. Aynı zamanda başlangıç meridyenini de sağlam bir şekilde belirleyememişti. Bu nedenle verdiği koordinatlar hatalıydı. Son olarak kıtaların büyüklüğü ve yerlerinde de yanlışlıklar vardı. Ancak Kristof Kolomb bu hatalı haritayı baz alarak batıya doğru ilerledi ve Kuzey Amerika'ya ulaşmayı başardı.

Batlamyus, kitabını kiliseye ithaf eder. Kitabı inceleyen kilise, Batlamyus'u "Kilisenin resmi astronomu" olarak görmeye başlar. Artık O, Hristiyanlığın görüşlerini yansıtmaktadır. Batlamyus da bir azizdir. Söyledikleri ilham-ı ilahi kabul edilir.

"Büyük Bileşim" adını verdiği bu kitap, Arapçaya "Almagest" ismiyle tercüme edilir. Tercümeyi inceleyen Müslüman astronom El Battanî (858-929), hatalarla dolu olduğunu görmüş ve yazdığı "Şerhül Maklati'l Erbaı Li-Batlamyus" adlı kitabında onun bütün yanlışlarını ortaya çıkarmıştır. Batlamyus'un trigonometri bilmediğini ispat etmiştir. Yıldızların hareketlerini Batlamyus'tan daha doğru hesap eden Battani, Batlamyus'un bazı yanlışlarını düzeltmiş, gelişmiş ay ve güneş tabloları kullanarak yaptığı gözlemlerle Güneş'in dışmerkez kuvvetinin değiştiğini, Dünya'nın Güneş etrafında eliptik bir yörünge üzerinde hareket ettiğini keşfetmiştir.

Daha sonra yine İslam âlimi Batruci, Batlamyus'un Güneş Sistemi ile görüşlerinin yanlışlarını bulmuştur. Çünkü Batlamyus, "Dünya duruyor, gökler dönüyor" diyordu.

Batlamyus'un fikirleri asırlarca Hristiyanlığın görüşü olarak kabul edilmiştir. Daha sonra Battani'nin tesirinde kalan Kopernik (1543) ve Galileo, bu fikirleri kabul etmeyerek "Dünya, Güneş'in etrafında dönüyor" tezini ortaya attılar. Kilisenin buna tepkisi büyük oldu. Galileo engizisyon önüne çıkarıldı. Ancak tövbe eder ve fikirlerinden vazgeçerse serbest bırakılacağı söylendi. Durumun ciddî olduğunu fark eden Galileo, pişmanlığını bildirerek canını zor kurtardı. Onu yüceltmek isteyen bilim tarihi yazarlarından bazıları engizisyondan çıkarken; "Siz kabul etmesiniz de Dünya dönmeye devam ediyor" diye mırıldandığını yazmışlardır.

ÇALINTI OLDUĞU ORTAYA ÇIKIYOR

"Gerçeğe İhanet Edenler" adlı kitabında Nicolas Wade diyor ki: "Batlamyus'u ele veren cehaleti olmuştur. Çünkü o, çaldığı kitaptaki gözlemlerin Rodos'ta yapılmış olduğunu anlamayacak kadar trigonometriye yabancı biriydi… Gözlendiğini iddia ettiği 1025 yıldızdan hiçbirini İskenderiye'den görmek mümkün değildi. Zira Rodos'la İskenderiye arasında 5°lik bir fark vardır. Almagest adlı kitabında 25 Eylül 132'de, saat 4'de gördüğünü yazdığı bir sonbahar ekinoksu, modern tablolar takip edilerek geriye doğru gidildiğinde, İskenderiye'den ancak 24 Eylül'de, saat 9.52'de gözlenebileceği ortaya çıkarılmıştır. Verdiği tarih ve saat, ancak Rodos için doğru çıkmaktadır."

Görüldüğü gibi Batlamyus'un kullandığı gözlemlerin çoğu Rodos adasına aittir ve kendisi hiçbir gözlem yapmamıştır. Hipparkhos'un Rodos adasında gerçekleştirdiği gök cisimlerine ait gözlemlerini topladığı astronomi kitabından aynen almıştır.

Batlamyus'a göre; Tanrı tüm evreni insan için yarattığından insan evrenin tam merkezinde olmak zorundadır. Bu görüş bilimin nerede ise bin yıl geri kalmasına neden olmuştur.

Batlamyus'un bilime verdiği ve hâlâ günümüze kadar gelen en büyük ikinci zarar ise Babil ve Yunan mitolojilerinden yararlanarak astrolojiyi sistematize etmesidir. Gök cisimlerinin insanlar üzerinde etkileri olduğunu ilk ortaya atan kişidir. Uğurlu ve uğursuz günlerin belirlenmesi gibi falcılığı kapsayan bu bilgiler Orta Çağ ve Yeni Çağ astrolojisi Batlamyus'un kitabının sunmuş olduğu birikime dayanmaktadır.

Sonuç olarak; Batlamyus'un yüzyıllar sonra kitap aşıran biri olduğu ortaya çıkmış, 1000 yıldan fazla onun sözlerine bakarak kilise Dünya'nın dönmediğini iddia etmiştir. "Dünya dönüyor" diyen bilim adamları ise engizisyonda süründürülmüştür.

Batlamyus'un Dünya Merkezli Sistemi ve astrolojiyi sistematize etmesi bilim tarihinin belki de en kara dönüm noktalarıdır.

Prof. Dr. Sefa Saygılı

KAYNAKLAR

(1) Batıda İlmi Skandallar, Ali Çankırılı, Adım Yay.

(2) Ana Brittanica Ansiklopedisi, Ptolemaios maddesi.

(3) Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 5. Batlamyus Maddesi.

(4) Rehber Ansiklopedisi. Cilt.2 Batlamyus Maddesi Türkiye Gazetesi Yay.