Tophânevî Mahmud Nûri Çelebi

Hat san'atı'nın büyük isimleri - 54

Doğduğu ve oturduğu semt, isminin önüne geçmiş nâdir hattatlardandır. Gençliğinde bir Kadir gecesi, Şeyh Hamdullah (1429 - 1520) gibi sülüs – nesih, Mîr İmâd (ö.1615) gibi ta'lîk yazmak husûsunda Rabbine yalvarıp yakardığında, bunun mânevî karşılığını görmüş; İmam Mehmed Efendi'den (ö.1642) ve Buhâralı Derviş Abdi'den (ö.1647) meşklerini tamamlamışdır. Enderûn-ı Hümâyûn'a girdikden sonra Hazîne-i Hāssa'daki Şeyh Hamdullah mushafını (Müstakîmzâde'nin kaydına göre bu mushaf Tuhfe'nin yazıldığı yıllarda Ayasofya Kütübhânesi'ndeymiş, fakat şimdilerde mevcûd değildir) taklîden yazıp zamânın hünkârına hediye etdiğinde "kâtib-i sırr-ı Sultânî" olarak vazîfelendirilmişdir. Bu pâdişahın adı belirtilmemekle beraber Sultan IV. Murad (saltanatı: 1623 – 1640) olması muhtemeldir. Esâsen, bu pâdişahın Bağdad zaferinden sonra Topkapı Sarayı'nda inşa etdirdiği Bağdad Köşkü'nün çini üzerine menkûş celî sülüs yazılarının da Mahmud Nûri'ye âid olduğu bilinir. Enderûn-ı Hümâyûn'dan ayrıldıkdan sonra seksen yaşını geçmiş olarak 1669 târihi hudûdunda vefât eden hattatımızın makberesi belli değildir.

Mahmud Çelebi'nin yetişdirdikleri arasında ta'lîk hattı talebesi Siyâhî Ahmed (ö.1687), aklâm-ı sitte talebesi Ömer bin Nasuh Paşa (ö.1658) ilk hatırlanacak kimselerdir. Garâibdendir ki kendisi, talebesine kalem kattını göstermez ve onların kalemlerini de katt etmezmiş!

Yazı tashîhinde de çok başarılı olduğu söylenen Tophâneli Mahmud Nûri Çelebi'ye bir ahbâbı: "Sultânım, sizin için bâzıları 'hattı yapar' deyince, ona: "Bozar demesinler, 'yapar' dedikleri zarar vermez!" cevâbını vermişdir.

Burada tanıttığımız hicrî 1040 (1630) tarihli kıt'a, Tophâneli Mahmud Nûri Çelebi'nin ender görülen yazılarından biridir ve hâlen Süleymâniye Câmii Kütübhânesi - Murakkaat 9'da muhafaza edilmektedir (Resim 1). Sülüs satırın meâli şudur: "Kıyâmet gününde şefâatçi olarak Kur'an ne güzeldir". Ebrû iç pervazının sağ üst köşesinde Seyyid Hacı Mustafa Fethizâde'nin hicrî 1202 (1787) târihli mühründen anlaşıldığına göre bu kıt'a, onun tarafından kütübhâneye vakf edilmişdir.

Tophâneli Mahmud Çelebi'nin eserleri cihetinden o kadar fukarayız ki, ikinci bir nümûne olarak Topkapı Sarayı'ndaki Bağdad Köşkü'nde çini üzerine yazdığı, devri için mükemmel sayılabilecek celî sülüs Türkçe kitâbeyi ve sonundaki imzâsını örnek olarak sunmak mecbûriyetinde kaldık (Resim 2).

Kitâbenin okunuşu şöyledir:

"Hazret-i Hâkān-ı Gāzî-menzilet Sultan Murâd

Kim serây-ı kadridür reşk-i sipihr-i nüh-kıbâb

Has Oda âsâr-ı eltâfıyle âbâdân olup

Zîb u fer verdi ana ol husrev-i gerdûn-meâb

Habbezâ beyt-i muallâ-yı felek-bünyâd kim

Cirm-i hurşîd olmuş anda halka-i zerrîn-yâb

Eyledi himmet ana ihsân-ı şâhenşâh ile

Çuhadar Ağa Siyâvûş-ı saâdet-intisâb

Sâkinân-ı arş-ı a'zam dediler târîhini

Devlet-âbâd ü makām-ı pâdişâh-ı Cem-cenâb

Ketebehû el-abd ed-dâî el-fakîr Mahmûd"

Resim 1: Tophâneli Mahmut Nûri Çelebi'nin sülüs bir kıt'ası.

Resim 2: Tophâneli Mahmut Nûri Çelebi'nin Topkapı Sarayı, Bağdad Köşkü'ndeki çini üstüne menkuş celî sülüs bir kitâbesi.

Prof. Uğur Derman