Çağları aşan deha: Katip Çelebi'nin ilmi başarıları
Osmanlı'nın en önemli bilim insanlarından Katip Çelebi, anlatılanların çok daha ötesinde olan bir isimdi. Hayatı boyunca yeni fikirler üretmenin yanında, yaşadığı toplumu anlamaya çalıştı. Batı'da İslam araştırmaları yapan herkesin müracaat ettiği, temel başvuru eserleri kaleme aldı. Sizler için, Katip Çelebi'nin ilmi başarılarını derledik.
Kâtip Çelebi, 48 yıllık ömrüne coğrafya, tarih, din gibi birçok ilmi alanda başarıyı sığdıran ve yazdığı eserler ile günümüzü aydınlatan bilim insanıydı.
📌 Gerçek adı Mustafa olan Katip Çelebi, 1609'da İstanbul'da doğdu. Enderun'da yetişmiş bilgili bir asker olan babası Abdullah Efendi, Çelebi'nin iyi bir eğitim alması için küçük yaşlardan itibaren özel hocalar tuttu. İlk dini eğitimini 5 yaşında iken almaya başlayarak kısmen Kur'an-ı Kerim'i ezberledi.
📌Orduda muhasebeci olarak görev yapmasından dolayı halk arasında Katip Çelebi olarak anılsa da Divan-ı Hümayun mensupları arasında ise Hacı Halife ismiyle bilinirdi.
📌 Katip Çelebi 14 yaşına geldiğinde, babası kendisine maaşından 14 dirhem harçlık bağlayarak, yanına aldı. Böylece Divan-ı Hümayun kalemlerinden Anadolu Muhasebeciliği Kalemi'ne girerek, burada hesap kaidelerini, erkam ve siyakat yazısını öğrendi.
📌 Çelebi, IV. Murad zamanındaki seferlere iştirak etti. Abaza Paşa isyanını bastırmak için Erzurum ve 1626'da ise Bağdat seferlerine katıldı. Her iki seferde de savaşın bütün safhalarına ve sıkıntılarına şahit olan Katip Çelebi, aynı yıl babasını ve amcasını kaybetti.
📌 İstanbul'a dönünce kendinin ilme veren Kâtip Çelebi, devrin önemli din adamlarından Kadızade Mehmed Efendi'nin derslerine devam etti.
📌 1630'da Hüsrev Paşa'nın maiyetinde Hemedan ve Bağdat seferlerine katıldı. Bu savaşlar sırasında zapt ettikleri Gülanber Kalesi, Hasanabad, Hemedan, Bisütun gibi şehir ve menziller hakkındaki gözlemlerini Cihannüma ve Fezleke adlı eserlerinde anlattı.
📌 Bizzat bulunduğu Bağdat'ın kuşatılması ve savaşın safhalarını oldukça canlı bir şekilde tasvir eden Kâtip Çelebi, daha sonra İstanbul'a dönerek yine Kadızade'nin derslerine devam etti.
(x)Osmanlı'nın ilk oksidentalisti
📌Tabanıyassı Mehmed Paşa'nın kumandasındaki ordu ile 1633-34'te tekrar Şark seferine giden Katip Çelebi, ordunun Halep'e çekilmesinden istifade ederek, hacca gitti.
📌 Katip Çelebi, 1635'te Sultan IV. Murad'ın Revan seferine katıldı. Bu sefere ait gözlemlerini oldukça geniş biçimde anlatan Katip Çelebi, daha sonraki hayatını tamamen ilmi çalışmalara adadı. Kendi ifadesiyle küçük cihattan büyük cihada döndü.
📌 Kendisine kalan küçük bir mirası kitaplara yatıran Katip Çelebi, ertesi yıl zengin bir akrabasının ölümü üzerine kendisine düşen oldukça büyük bir mirasın önemli bir bölümünü yine kitaplara verdi. Geri kalanla da Fatih'te bulunan evini tamir ettirdi ve aynı tarihte evlendi.
📌 İlme önem veren Katip Çelebi'nin kütüphanesinde bulunan kitaplar o kadar fazlaydı ki görenler hayret ediyordu. Bir sohbet esnasında Şeyhülislam Yahya Efendi'yi ikna etmek için sadece tarih kitaplarını katırlara yükledi ve konağına getirdi. Getirdikleri ciltlerin sayısı 1300 buluyordu.
📌 Katip Çelebi, Bağdat Seferi'nin olduğu yıllarda on yıl geceli gündüzlü ilimle uğraştı. Bazen kendini tamamen bir kitaba verip, her şeyi unutan Katip Çelebi, 1645 Girit Seferi münasebetiyle harita yapımıyla da ilgilendi.
📌 Bu sıralarda Mukabele Başhalifesi'yle kadro meselesi yüzünden tartışınca memuriyetten ayrılan Katip Çelebi, Müslüman olan Fransız asıllı Mehmed İhlasi'nin yardımıyla bazı Latince eserleri de Türkçeye çevirdi.
