SES TÜREMESİ NEDİR?
Ses türemesi; Türkçede bir sözcüğe, çeşitli seslerin eklenmesi olayıdır. Bu sesler çoğunlukla söyleyişi kolaylaştırmak, yeni bir sözcük yaratmak veya anlamı vurgulamak için eklenir. Ünlü türemesi ve ünsüz türemesi olarak ikiye ayrılır.
ÜNLÜ TÜREMESİ NEDİR?
Çeşitli ses durumlarından dolayı ünlü artmasına ünlü türemesi denir. Tek heceli bazı sözcükler -cık -cik ekini alınca, sözcük ortasında bir ünlü türer:
bir-i-cik
dar-a-cık
az-ı-cık
genc-e-cik
Aşağıdaki sözcüklerde ünlü türemesi değil, ünsüz düşmesi olduğuna dikkat edilmelidir:
minikcik > minicik
öpüşcük > öpücük
Hece tekrarı ile pekiştirme yapıldığında bazen ünlü türemesi gerçekleşir.
düpdüz > düpedüz
sapsağlam > sapasağlam
ÜNSÜZ TÜREMESİ NEDİR?
Ünsüzle biten bazı sözcükler ünlüyle başlayan sözcük veya eklerle birleşince sonlarındaki ünsüzde bir yineleme olur:
af + etmek > affetmek
hal + etmek > halletmek
his + etmek > hissetme
hak > hakkı
KAYNAŞTIRMA
Kaynaştırma Ünsüzü: Ünlü ile başlayan ekin önüne (iki ünlü arasına) "y, ş, s, n" ünsüzlerinin gelmesi durumudur:
İlgi eki İlgi ve İyelik eki iyelik eklerinden (tamlama eklerinden) önce: anasının kuzusu, pencerenin boyası
-i,-e hal eklerinden önce: kaleyi, suya, neyi, odayı, Ankara'ya
Gelecek zaman ekinden önce: okuyacak, ilerleyecek
Üleştirme ekinden önce: ikişer, altışar
Sıfat yapım ekinden önce: okuyan, dinleyen
Bazı sözcüklerde iki ünlü art arda gelmediği halde kaynaştırma ünsüzü görülür. Buna "koruyucu ünsüz" denir. Bu duruma daha çok zamirlerde ve "idi" "ile" "imiş" gibi ayrı da yazılabilen sözcüklerde rastlanır.
onda, bunda, şundan, sevgiyle, lekeliydi, yeniyse, evliymiş
sır > sırrı
Dikkat!
İki sessizin yan yana geldiği her sözcükte ünsüz türemesi olmayabilir.
ıssız, süssüz, sessiz…
güllaç, ninni, bellek…
küller, yıllık, güllü, fiiller…