İbn Sina'ya göre kemik kırıklarına nasıl müdahale edilmeli?

Batıda Avicenna olarak bilinen ve çok saygı gören İbn Sînâ, Bergamalı Yunanlı hekim Galenos'a benzetilerek "Müslümanların Galenos'u" olarak tanınırdı. İbn Sînâ'nın bu ünü sebebiyle, 1937 yılında Türkiye başta olmak üzere birçok ülke, ölümünden dokuz yüz yıl sonra İbn Sînâ'yı her yıl anmaya başladı. Felsefe ve tıp bilimlerinin gelişimine katkıları sebebiyle, UNESCO üyesi ülkeler, doğumundan bin yıl sonra 1980 yılını İbn Sinâ yılı olarak kutladı.

İBN SÎNÂ KİMDİR?

İbn Sînâ, bugün Özbekistan sınırları içerisinde kalan Afşana'da doğdu; doğduğu yeri yirmi bir yaşında terk ederek hayatının geri kalan kısmını İran'ın çeşitli şehirlerinde geçirdi; felsefe ve tıp alanlarında ün kazandı.

Hayatı boyunca, Farsça olarak kaleme aldığı birkaç küçük kitap haricinde tamamı Arapça olmak üzere 276 eser hazırladı. Maalesef bu eserlerin çoğu kayboldu; ancak Doğu ve Batıdaki kütüphanelerde günümüze ulaşmış 68 kadar eseri bulunur.

'HEKİMLERİN PRENSİ'NDEN 276 ESER

Bilimin her dalında yazmış olmasına rağmen en çok felsefe ve tıbba ilgi duydu. Bu sebeple yakın dönem tarihçilerinden bazıları onu hekimden ziyade felsefeci olarak ansa da İbn Sînâ Orta Çağ'da "Hekimlerin Prensi" idi.

Tıp konusunda çok önemli çalışmalar yapan ve bu alanda 43 eser veren İbn Sînâ'nın felsefe alanında 24, fizik alanında 22, ilahiyat alanında 31, psikoloji alanında 23, matematik alanında 15, mantık alanında 22 ve Kur'an-ı Kerim tefsiri alanında 5 eseri bulunur. Bunlara ek olarak münzevilik, aşk ve müzik alanında çeşitli yazılar ve birkaç hikâye de kaleme almıştır.

'KANUN' ADIYLA TIBBIN KURALLARINI DÜNYAYA ÖĞRETTİ

En önemli eseri olan El Kanun fi't Tıb (Tıbbın Kuralları), İngilizcede The Canon olarak bilinir. Arapça yazılan kitap, o döneme kadar birçok medeniyet tarafından bir araya getirilen tıbbi bilgileri içeren eşsiz bir kaynak eser olması bakımından, tarihte yazılan en ünlü tıp kitabı olarak kabul edilir.

İbn Sînâ'nın (Avicenna) El Kanun fi't Tıb adlı eserinin ilk kitabının kapak sayfası, takribi 15. yüzyıl. İbn Sînâ eserine Allah'ın (cc) adını överek ve Hz. Muhammed'e (sav) ümmetine ve ashabına salat-ü selam ederek başlar.

12. yüzyılda, Kanun'daki temel bilgiler özetlendi; içerdiği fikirler daha anlaşılır hale getirildi ve konularına açıklık getirmek amacıyla şerhler kaleme alındı. Bunların en popüleri, 1288 yılında ölen İbnü'n Nefis tarafından Suriye'de kaleme alınan Kısa Tıp Kitabı adlı eserdir.

Kanun beş kitaptan oluşmaktaydı. Bunlardan birincisi genel tıp prensipleri, ikincisi ilaç bilimi, üçüncüsü vücudun belli bölgelerinde oluşan hastalıklar, dördüncüsü ateşlenmeler ile kemik ve eklemlerdeki kırık-çıkıklar gibi vücudun belli bir bölümüne özgü olmayan hastalıklar ile ilgiliydi. Son kitap ise ilaç bileşiklerine ilişkin formüller ihtiva ediyordu.

KEMİK KIRIKLARINA NASIL MÜDAHALE EDİLMELİ?

Kırıklar hakkında dördüncü kitap, iki risaleden oluşuyordu. Bunlardan birincisi "Genel Olarak Kırıklar", ikincisi ise "Münferit Olarak Kemiklerdeki Kırık Türleri" adını taşıyordu.

"Genel Olarak Kırıklar" bölümünde, kırıkların sebepleri, türleri, biçimleri, tedavi yöntemleri ve bedendeki diğer etkileri açıklanırken, kırıklardan genel olarak bahsedilmekteydi. "Münferit Olarak Kemiklerdeki Kırık Türleri" başlıklı bölümde ise, her kemikteki kırığın kendine özgü özelliklerine bakılmaktadır. İbn Sînâ bu tür bir açıklama yaklaşımı kullanmak suretiyle modern tıp kitaplarının formatına son derece yaklaşır.

İbn Sînâ, kırıklarda splint uygulamasının hemen yapılmaması gerektiğine dikkat çekiyor, kırılan kemiğin uçlarının hizalanıp sabitlenmesi anlamına gelen bu işlemin beşinci günden sonraya bırakılmasını tavsiye ediyordu. Günümüzde Gecikmeli Splint Teorisi olarak bilinen bu yaklaşımın öncüsü olarak Prof. George Perkins kabul edilir.

BİN YIL ÖNCEDEN BUGÜNLERE IŞIK TUTTU

İbn Sînâ, bugün "Bennet Kırığı" (1882) olarak bilinen kemik kırığından, bundan tam bin yıl önce bahsediyordu.

Hastalıkları sınıflandırması, hastalıkların ve salgınların sebep ve belirtilerini ele alması, tedavi uygulamalarıyla hastalığın seyrini takip etmesi, zengin muhtevası ve kullanılan açıklama yöntemleriyle Kanun, hem Müslüman hem de Avrupa ülkelerinde en yaygın kullanılan tıp ders kitabı haline geldi.

Avrupalılar bu kitabı 12. yüzyılda Cremonalı Gerardus'ın Latince tercümeleriyle tanıdılar. Louvain ve Montpellier'deki tıp okullarında 17. yüzyıla kadar kullanımda kalan kitap, UNESCO Dergisi'ne göre 1909 yılına kadar Brüksel Üniversitesi'nde hala kullanılmaktaydı; bu bakımdan kitabın "modern tıp" çağında dahi kullanıldığı söylenebilir.

İbn Sînâ'nın El Kanun fi't Tıb adlı eserinin Latince versiyonunun kapağı.

1001 İcat, Dünyamızda İslam Mirası, Sabah Yayınları, 2010.