Arama
Gezegenlerin döndüğünü dünyaya ilk kez tanıtan âlim: Ebu Cafer el-Hazin kimdir?
Birçok ilke imza atan Ebu Cafer el-Hazin; Biruni, Ömer Hayyam gibi kendi zamanında ve sonraki dönemlerde ileri gelen âlimler tarafından matematik ve astronomi alanlarında otorite olarak kabul edildi. Gezegenlerin döndüğünü ve bu konudaki düşüncelerini dünyaya ilk kez tanıtanlardan birisi olan Müslüman âlimin çalışmaları, Avrupa'yı aydınlatacak Rönesans'a da zemin hazırladı.
12. yüzyılda yaşamış olan tarihçi İbnü'l-Esîr, Hâzin'in Büveyhî Emiri Rüknüddevle tarafından Samani Emiri Nûh b. Nasr'ın kumandanlarından Ebû Ali Ahmed b. Muhtâc ile barış görüşmelerinde bulunmak üzere elçi olarak görevlendirdiğini bildirir.
Hazin'in Emirle olan bu yakınlığı sayesinde Rey'deki Büveyhî Veziri Ebü'l-Fazl İbnü'l-Amîd'in himayesine girdi ve ondan sonraki hayatını orada astronomi gözlemleri yaparak ve kitap yazarak geçirdi.
Hâzin aritmetik, geometri ve astronomiye dayanarak yapılan hesaplamalarda uzmandı. Ayrıca astronomi gözlemleriyle ilgili teorik ve pratik disiplinleri iyi bilen âlimin, en iyi çalışmasının Zîcü's-safâʾih olduğunu kabul edilir.
Hâzin, kendi zamanında ve kendinden sonraki dönemlerde ileri gelen âlimler tarafından matematik ve astronomi alanlarında otorite kabul edildi.
Kendisinden çeşitli vesilelerle alıntı yapan veya bazı teoremlerde fikirlerini tartışan matematikçiler arasında Ebû Nasr İbn Irâk, Bîrûnî, Ebü'l-Cûd Muhammed b. Leys, Ömer Hayyâm ve Nasîrüddîn-i Tûsî gibi önemli kişiler bulunur.
İbn Haldûn Mukaddime adlı eserinde iklimler üzerine bilgi verirken, Hâzin'den astronomi ilminin ileri gelenlerinden biri diye söz etti ve onun yedi iklime uygun olarak yaptığı enlem ve bölge ölçümlerine ilişkin tespitlerini aktardı.
Gezegenlerin döndüğünü ve bu konudaki kanaatlerini dünyaya ilk tanıtanlardan birisi Ebu Cafer el-Hazin'dir.
Prof. Dr. Fuat Sezgin, el-Bîrûnî'deki alıntılardan çıkarıldığı kadarıyla Ebû Ca'fer el-Hâzin'in 10. yüzyılın ilk yarısında gezegenlerin dönmelerinin görünüşte simetrik olmayışına yeni bir açıklama getirdiğini söyler.
Kendisi tarafından kurgulanan modelde ayrı merkezli yörüngelerle ek yörüngeler öğretilerini eleştirmiş, onların yerine ekliptik düzlemi yönünde göreceli gezegen yörüngesi variyasyonları varsayımını getirmişti.
*Ekliptik düzlem: Dünyanın güneşin çevresinde döndüğü yörünge düzlemine ekliptik düzlemi denir.
Prof. Dr. Fuat Sezgin 'Es-Siczi' hakkındaki yazısında belirttiğine göre gezegen hareketlerinin geometrik sunumu çerçevesinde, Yunan öncellerine dayanan Arap astronomlarda, 10. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, sonraları önemli ürünlerini Kopernik'te verecek olan yığınla teori bulunur.
Ebû Ca'fer el-Hâzin'in matematik sahasındaki çalışmaları ancak günümüze parça parça gelen risâlelerinden veya kendisinden alıntı yapan âlimlerin eserlerinden hareketle tespit edilir.
Ömer Hayyâm öklid ile ilgili eserinin önsözünde, Hâzin'in Öklid'in beşinci postulatını ispata çalışan İslâm matematikçilerinin arasında ilk sırada olduğunu söyler.
*Postulat: İspatsız olarak kabul edilen önermeler, ön doğru
Hâzin'i beşinci postulatı bir postulat olarak değil bir teori olarak ele aldı ve ispatlamaya çalıştı. İslâm matematiğinde Hâzin'in bu çalışması muhtemelen paraleller teorisi konusunda yapılan ilk orijinal ve önemli çalışmalardan biridir.
Onun üç bilinmeyenli denklemi çözmesi, hatta dört bilinmeyenli denklemlerin çözümündeki buluşları İslam medeniyetinin hangi düzeye tırmandığını gösterir.