Matematiğin temelini atan Müslüman alim; Battani
Matematiğin temellerini atan Müslüman bilim adamı Battani, trigonometrinin babası kabul edilir. En büyük astronomlardan biri olan Battani, çalışmalarıyla kendinden asırlar sonra gelen Kopernik, Johann Müller gibi Batılı bilim adamlarının ufuklarını açtı ve onların çalışmalarına öncülük etti. Peki, çığır açan astronom ve matematikçi Battani hangi ilklere imza attı?
Büyük bir doğrulukla ay tutulması -husûf- dairesinin eğimini, senenin devrini hesapladı. 1 güneş yılını 365 gün 5 saat 46 dakika 24 saniye olarak hesapladı. Bu değer de 365 gün 5 saat 48 dakika 46 saniye olan gerçek değere çok yakındır.
Batlamyus'un imkansız dediği halka şeklinde güneş tutulmasının mümkün olduğu sonucunun çıkaran Bettânî, ayın tutulma derecesinin hesabı için çok sağlam bir metodu geliştirdi. Küresel trigonometriyi formülleştiren âlim bu konuda birçok problemi çözdü. Böylelikle de Batlamyus teorisini yıktı.
Bettanî tutulum düzleminin eğikliğini, dönencel yılın ve mevsimlerin uzunluğunu, Güneş'in gerçek ve ortalama yörüngelerini çok doğru olarak belirlediği bu yapıtında, Ptolemaios'un gözlem sonuçlarındaki birçok yanlışı da düzeltti. Ilım noktalarının devinmesini göz önüne alarak, Güneş'in yeröte noktasının Ptolemaios'un söylediği gibi sabit olmadığını, bu nedenle ortalama ve gerçek zaman arasındaki farkı veren zaman denkleminin yüzyıllık yavaş bir değişikliğe uğradığını ilk açıklayan Bettanî'dir.
En büyük Müslüman astronomlardan ve matematikçilerden biri olarak kabul edilen Bettânî'yi trigonometri çalışmalarına yönlendiren şey ise gezegenlerin hareketlerini gözlemlemesi olmuştu.
Bettânî, yaptığı matematiksel işlemleri açıklığa kavuşturmuş ve diğer matematikçileri kendi çalışmalarını mükemmelleştirmeleri ve geliştirmeleri için "gözlem ve araştırmaya devam etmeye" teşvik etmişti.
Bettânî'nin yanı sıra Ebü'l Vefa, İbn Yunus ve İbnü'l- Heysem de küresel trigonometriyi geliştirdiler ve astronomi problemlerini çözmekte kullandılar.
"Sinüs" ve "kosinüs" ifadelerini ilk kez kullanan Bettânî, bugün oran olarak bilinmelerine rağmen bunları birer uzunluk olarak tanımlıyordu. Bettânî tanjantı "uzamış gölge" yani duvar üzerinde monte edilmiş hayali bir yatay çubuğun gölgesi olarak nitelendiriyordu.
Aynı zamanda ayın tutulması, güneşin etrafında döndüğü görülen dairenin (eliptik) eğimi ve diğer kabul edilmiş kavramlar üzerine Hârizmî'nin teorilerini düzelterek matemetiksel astronomi ilmi dalında ilerlemiştir.
Onun buluşları, yalnızca Copernik'in çalışmalarını çabuklaştıran değil, hatta büyük ölçüde onun çok ötesine giden Ebü'l Vefâ el Büzcani tarafından dikkate değer bir adımla ileriye atılmıştı.
Küresel trigonometri problemleri için bulduğu çözümler, Batı dünyasında 15. yüzyılın uyanış devri çalışmalarına ışık tuttu.
