Araba Sevdası hangi yönleriyle realist bir romandı?
Araba Sevdası, yıllar evvel bugün vefat eden Recaizade Mahmud Ekrem'in 1898 yılında yayımlanan ilk ve tek romanıdır. 1898 yılında yazılan eser, Türk edebiyatında ilk realist roman örneği olarak kabul edilmektedir. Romanın başkahramanı Bihruz Bey, tam da dönemin burjuva gençliğinin olması gerektiği gibi Fransız kültürüne hayran züppe bir gençtir ve bu gencin yaşamı üzerinden, dönemin İstanbul'unda görülen kimi cahilce davranış kalıpları, eğlence ve zevk yaşamı anlatılmaktadır. Peki, edebi bir akım olarak realizm nedir, nasıl ortaya çıkmış ve ilkeleri nelerdir? Türk edebiyatındaki ilk realist roman olan Araba Sevdası hangi yönleriyle realizme yaklaşır? İşte tüm bu soruların cevabı ve daha fazlası sizlerle…
Edebî akımlar çoğunlukla birer hayal ve hakikat çatışmasına bağlı olarak birbirlerini takip ederek doğarlar. Hayali ön plana alan romantizmi, hakikati yansıtmayı hedef alan realizm takip etti. Aydınlanma Çağı ve sonrası Sanayi İnkılabı, bilim ve teknikteki ilerlemeler Romantizm akımına karşı pozitivizmden beslenen Realizm akımına imkân sağladı. Auguste Comt'un ve Hippolyte Taine'in temsil ettiği pozitivizm, bilimin değerlerini önemsedi.
Tarihi seyir içerisinde gelişen bahsi geçen olaylardan sonra edebiyat eserlerinde de duygu ve hayalin aksine maddecilik ve bilimsellik kendini göstermeye başladı. 1850-1880 arasında etkili olan Realizm, Romantizmin hayalciliğini ve santimantalizmini reddederek kendisine gerçeklerden bir zemin oluşturdu. Temelini bilimsel bir düşünce olan pozitivizme dayandırır, duyguları değil, bilimi, aklı, salt gerçeği önemser.
Edebiyatın amacını, gerçeği bütün yönleriyle tarafsız olarak ortaya koymak olarak belirledi. Bu akımın ilkelerini gösteren en önemli cümlelerden biri ünlü realist Stendhal'ın kurduğu "Roman yol boyunca gezdirilen bir ayna"dır. Realizmin ve pozitivizmin ilk gerçek örneğini ise Flaubert'in 1857'de yayımladığı Madam Bovary adlı romanı temsil eder.
Realist yazar, eserinin konusunu gerçek hayattan almış ve gözlemlediği gerçekleri kurguya dönüştürmüştür. Çünkü Realizm, gerçeğin bilimsel ve objektif bir tutumla yansıtılmasını amaçlar. Dış tabiatın tasviri, mekânın kişi üzerindeki etkisini tüm gerçekliğiyle vermek realizmin ilkelerindendir. Realist yazar dış tabiatın tasvirini, kahramanın gözünden vererek gerçekliği sağlar. Realizm, gerçekliği değiştirerek okuyucuyu yanıltmayı doğru bulmaz. Yazar, kendi duygu ve düşüncelerini ortaya koymaktan çekinir; realitede var olan her şeyi iyi ve kötü yönleriyle tarafsız ortaya koymak sorumluluğunu taşımak zorundadır.
Türk edebiyatında ilk realist eser olarak kabul edilenler, bütünüyle realizmin ilkelerini yansıtmasalar da realist tasvirler içermeleri yönüyle önemli bir yere sahiptirler. Yazar, kendi duygu ve düşüncelerini ortaya koymaktan çekinir; realitede var olan her şeyi iyi ve kötü yönleriyle tarafsız ortaya koymak sorumluluğunu taşımak zorundadır. Oysaki Türk edebiyatında ilk realist eser olarak kabul edilen eserler, bütünüyle realizmin ilkelerini yansıtmasalar da bu akımın içerisinde yer almıştır. Buna verilebilecek en önemli örnek ilk realist roman sayılan Recaizade Mahmut Ekrem'in Araba Sevdası'dır. Peki, Araba Sevdası'nı realist roman kategorisine sokan yönleri nelerdir?
Recâizâde Ekrem, Araba Sevdası'nı 1885 yılında başlayan "Hayâliyyûn-Hakîkiyyûn" tartışmasından sonra iyice güçlenen realist akımın etkisi altında kaleme almıştır. İlk kez Romanda alafranga, hayalperest ve gösteriş meraklısı bir Tanzimat genci olan Bihruz Bey'in hayat macerası çevresinde bu dönemde yetişen alafranga meraklısı köksüz, müsrif tiplerle alay edilmektedir. Hatta roman bir yönüyle, kahramanı Bihruz vasıtasıyla romantik akımla alay eden bir karakter de göstermektedir.
