Bayram günlerinin verdiği coşkuyla yazılan kasideler

Divan şairleri arasında büyüklere ithafen kaside yazmak için değerlendirilen fırsatlardan biri de ıyd-i fıtr (ramazan bayramı) ve ıyd-i adhâ (kurban bayramı) günleriydi. Kasidelerin teşbîb / nesîb kısımlarında bayramdan bahsedilmesi ıydiyye (îdiyye) / bayramiyye şeklinde adlandırılmalarına yol açmıştır. Şairler böylece çok defa hâmileri olan büyüklerin bayramlarını manzum birer tebriknâme ile kutlar, karşılığında da câize alarak bayram harçlıklarını çıkarırlardı. Iydiyyeler, muhteva itibariyle teşbîb (doğrudan bayramı konu alan ilk bölüm), methiye ve dua olmak üzere üç bölümden meydana gelir ve divanların baş tarafındaki 'kasâid' kısmında yer alırlar. Nev'î'nin on dört beyitlik şiiri gibi bazı istisnalar dışında ortalama otuz kırk beyit civarında bir uzunluğa sahip ıydiyyeler arasında Nef'î'nin Sultan Ahmed için yazdığı yetmiş bir beyitlik manzumeler de görülmektedir. İlk örnekleri ya 'Fî Medhi Sultan ...' veya 'Kasîde-i Iydiyye' gibi kalıplaşmış başlıklar altında yahut da başlıksız olarak yazılan ıydiyyelerin XVI. yüzyıldan itibaren gittikçe uzun Farsça başlıklar taşıdıkları görülmektedir. Kalıplaşmış adların yanında, divan şiirinin 14. yüzyıldaki en büyük temsilcilerinden olan Nev'î'nin Karamânî Mehmed Efendi için yazdığı ıydiyyenin başına koyduğu 'Berây-ı Karamânî Mehmed Efendi Üstâd-ı Merhûm Nev'î Efendi Der Vasf-ı Hilâl-i Iyd-i Saîd' şeklindeki istisnaî başlıklara da rastlanır. Türk edebiyatında ıydiyenin 15. yüzyıldan itibaren ortaya çıkmaya başladığı ve bu yüzyılın tanınmış şair-devlet adamı Bursalı Ahmed Paşa'nın divanındaki biri 'ıyd' redifli iki ıydiyyenin bu türün bilinen ilk örnekleri olduğu söylenebilir. Ünlü şair Tâcîzâde Câfer Çelebi'nin divanında yer alan, 'Yine arz edip cemâlin şâhid-i ra'nâ-yı ıyd Bayrama göre farklı özellikler göstermekle birlikte her ıydiyyede genellikle önce o günlere kavuşmanın şükrü üzerinde durulmakta, bayramı büyük bir coşku ve neşe içinde eğlenerek geçirmek gerektiğinden bahisle mevsimine göre yapılması uygun olan işler ifade edilmekte ve yapılanlar fevkalâde tasvirlerle anlatılmaktadır. Bayram yerlerinin, törenlerin ve eğlencelerin ön plana çıkarıldığı bu tasvirler yalnızca divan şiirinin yerli malzemesini, mahallî ve millî unsurlarını taşımakla kalmaz, bu şiirin hayatla olan sıkı irtibatını da gösterir. Ramazan ıydiyyelerinin ilk beyitlerinde ramazâniyyelerde de olduğu gibi daha çok hilâlle ilgili zengin mazmunlara yer verilir. Sünbülzâde Vehbî'nin, 'Hilâl-i ıyd kıldı cebhe-i âfâkı nûrânî Bunların yanında ramazanı büyük bir mânevî coşkuyla geçiren dindar kişilerin sevinçleri de dile getirilir. Bayram onlar için ibadetlerinin ilk karşılığıdır. Cerre çıkanlar elde ettikleri hâsılatla memleketlerine, evlerine, işlerine dönerek çoluk çocuklarıyla buluşur ve büyük bir coşku içinde çifte bayram yaparlar. Ziyaretler, alınıp verilen hediyeler, mevsimine göre gidilen mesireler büyüklerin bayram günlerinin değişmez özellikleridir. Saraydan başlayarak çeşitli devlet kademelerinin teşrifatında yer alan bayramlaşma merasimlerinde her sınıf halk arasında yaygın bir gelenek teşkil eden el öpmeler, bahşiş vermeler ve hediyeleşmeler de önemli motifler olarak ıydiyyelere girmiştir. Bu motifleri işleyen örnekler arasında Nedîm'in III. Ahmed için kaleme aldığı bir ıydiyyedeki, 'Sarây-ı şehriyâr-ı âlem oldu meşrik-ı ikbâl Iydiyyelerde yer alan bayram mûsikisine dair unsurların başında mehterlerin bayramın başlangıcından itibaren nevbet vurması, davul ve köslerin çalınması gelmektedir ki bunlar bayram günlerindeki mûsiki faaliyetlerinin en belirgin akisleridir. Nedîm'in, 'Sabâh-ı ıyd kim âlem olup feyz ile nûrânî Bayramın dinî mûsiki icrası bakımından ayrı özellikleri vardı; bayram salâsı sadece bu günlerde verilir, günün belli dilimlerinde temcîd ve ilâhiler okunarak halkın dinî hisleri coşturulurdu. Sâbit'in ıydiyyesindeki şu mısralar bu durumu nükteli bir dille anlatmaktadır: 'Ale's-sabâh salâlar verildi hîç değil İstanbul'un Eyüp, Kâğıthane, Sâdâbâd, At Meydanı, Vefa, Tophane, Üsküdar gibi gözde mesire ve seyrangâhları bahar ve yaz aylarında insana bayram üstüne bayram (ıyd ber ıyd) ettirecek vasıflara sahip eşsiz bayram yerleri olarak özenle tanımlanmışlardır. Şeyhülislâm Yahyâ Efendi'nin dahi ıydiyyesinde yer verdiği bu seyrangâhları Nedîm, 'Binip sad izz ü nâz ile semend-i şûhreftâra Firâz-ı Üsküdâr'ın bu'du vardır gerçi ammâ kim Çocukların sevinçleri ise bayramlık elbiseler, el öpme bahşişleri, bayram yerleri, salıncaklar, dönme dolaplar, hokkabazlar, atlıkarıncalar, at ve araba safaları, karagöz ve orta oyunu seyirleriyle ıydiyyelere yansıtılmıştır. Sâbit'in, 'Sefîd câme-i ıydiyye giydi pîr ü cüvan Iydiyyelerin son bölümünde ise dua ile ilgili beyitler yer alır. Sabah vaktinde duaların kabul olunacağı inanışından hareket eden Nev'î'nin ıydiyyesindeki şu beyitler buna örnektir: 'Nev'iyâ eyle duâ vakt-i sabâh-ı ıyddir

Bayram günlerinin verdiği coşkuyla yazılan kasideler

Divan şairleri arasında büyüklere ithafen kaside yazmak için değerlendirilen fırsatlardan birinin de ıyd-i fıtr yani Ramazan Bayramı olduğunu biliyor muydunuz?

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK DİĞER MAKALELER

Saliha Erdim ile Evlilik Üzerine - Evliliğin Temelleri

Zamanda yolculuk: Cumalıkızık Köyü

İslam biliminin Batı dünyasına etkileri

Osmanlı'nın bahriye efsanesi: Mahmudiye Kalyonu

FİKRİYAT GÜNDEM

İhvan'ın sonu göründü mü?

Papa’nın yanında götürdüğü emanet!

Türkiye Yüzyılının ilk orkestrası çocuklardan oluşuyor