Binbir Gece Masalları'nın edebiyattaki önemi
"Eskilerin yaşam öyküleri, zamanımızda yaşayanlara örnek oluştursun; böylece bir kimse kendinde başkasının başına gelenleri öğrenerek, geçmişteki insanların serüvenlerini ve söylediklerini dikkatle göz önünde tutup onurlandırarak, kendini ıslah etsin! Ve dahi geçmişin öykülerini, sonrakilere ders oluştursun diye saklayanlara da hamdolsun!" deyişiyle açılır Şehrazat'ın Şehriyar'a anlattığı masalların kapısı. Sözlü kültürün günümüze kalan mirası sayılacak masallar, çocuklar için söylenmiş olarak kabul edilse de masalları büyüklerin de okuması gerekir. Doğu kültürünün başyapıtı sayılacak 'Binbir Gece Masalları'nın edebiyattaki önemini sizler için derledik.
Binbir Gece Masalları, İslamiyet'in altın çağını yaşadığı Abbasi halifesi Harun el-Reşid döneminde Batı ve Güney Asya'dan derlenmiş masallar birikimi olarak geçer. Arapça 'Kitâb alf laylah wa-laylah', Farsça da 'Hazâr- o Yak Şâb', İngilizce 'Arabian Nights (Arap Geceleri)' olarak isimlendirilir.
Arap, İran, Hint, Mısır ve Mezopotamya masalları içeriğini oluşturur. Sözel kültürün öğesi ürünü olarak karşımıza çıkar. Ağırlıklı olarak Abbasi halifesi dönemindeki olayları konu alır. Bunların yanı sıra Türk ve Rum masalları etkisine ve eski Yunan mitlerine de rastlanır. Aslında tüm bu farklı kültürlerin derlemeleriyle bugünkü halini almıştır denebilir.
Masalların kökeni derlenen Arapça 'Bin Gece' ve Farsça 'Bin Efsane' adlı kitapları kaynak olarak alsa da 8'inci yüzyılda Abbasi halifelerinden Harun Reşit döneminin olayları konu edilir. Masalların 9'uncu yüzyılda Ebu Abdullah Muhammed el-Gahşigar tarafından derlendiği sanılır. Masalların son halinde anlatıcı rolündeki Şehrazad'ın öykülere 14'üncü yüzyılda eklendiği düşünülür.
Binbir Gece Masalları, Doğu'nun bütün renklerini ve motiflerini taşır. Dönemin sosyal yaşantısı, kültürü, insanları masallarda canlı bir şekilde aktarılır. Olaylar daha çok Kahire, Şam ve Bağdat'da geçer. Aşk, aile hayatı, kahramanlık, adalet, haksızlıkların önlenmesi gibi konular ele alınır. Masallar bu temaların etrafından döner.
Binbir Gece Masalları'nın temel anlatım biçimi "hikaye içinde hikayedir" Temel bir olay ve kahramanların dışında, birçok başka kahraman ve olay da hikayelere dahil olur. Her bir hikaye kendi başına bağımsız, ancak bütünün bir parçasıdır. Masalların sonunda kıssadan hisseler, ibret alınacak dersler çıkarılır.
Masalların iki önemli kahramanı başvezirin kızı Şehrazat ve ülkeyi yöneten Sultan Şehriyar'dır. Fars kralı olan Şehriyar her gün bir genç kızla evlenip ertesi sabah onu öldürmektedir. Akıllı ve zeki bir kız olan Şehrazat, buna bir çare düşünür. Vezir babasını zar zor ikna ederek Şehriyar ile evlenir. Şehrazat her gece Şehriyar'a bir masal anlatır, ancak masalları sabaha karşı en ilginç noktasında keser. Sultan da masalın devamını dinleyebilmek için her gecenin sonunda Şehrazat'ın bir gün daha yaşamasına izin verir. Bir süre sonra Şehriyar daha iyi bir hükümdar ve insan olur ve Şehrazat'ı öldürmekten vazgeçer. Üç tane oğulları olur, mutlu bir şekilde yaşarlar. İşte, Binbir Gece Masalları, Şehrazat'ın Şehriyar'a anlattığı bu masallardan oluşur.
Fikriyat'ın kıymetli yazarı Ekrem Demirli, Binbir Gece Masalları'nı orijinal dili Arapça'dan Türkçe'ye çevirdi.
Ekrem Demirli, Binbir Gece Masalları için: "Binbir Gece Masalları kadının bilgeliği üzerine kuruludur. Kadın çözüm buluyor. Şehrazat orada aklı ve bilgeliği temsil ediyor. Orada bir Sultan'ın bir kadın tarafından terbiye edilmesi var. Bir danışmanlık müessesi var adeta. Binbir Gece'de yüceltilen şey Şehrazat'ın aklıdır." der.
