Çağları aşan eser: Hayriyye
Bazı eserler çağlar aşarak milletin hafızasında yer edinir. Bunlardan biri de klasik şiirimizin usta kalemi Nabi'nin Hayriyye adlı nasihatnamesidir. Yazıldığı andan itibaren büyük beğeni gören eser, aradan asırlar geçse de değerini kaybetmeyip okuyucusuna yol gösterir. Peki, mütefekkir şair Nabi Hayriyye'yi nasıl yazdı?
📌 Hikemî tarzın öncüsü olan Nabi, 17. yüzyılda yaşayan divan şairiydi. Şanlıurfa'da 1642 yılında dünyaya gelen şairin babasının adı Seyyid Mustafa, dedesi Seyyid Mahmud, dedesinin babası Seyyid Muhammed Bâkır ve onun babası Şeyh Ahmed-i Nakşibendî'dir.
📌 Nabi'nin çocukluğu, yokluk ve sefalet içerisinde geçse de burada iyi bir eğitim aldı, Arapça ve Farsça'yı ileri düzeyde öğrendi.
➡️ Nabi, 24 yaşında İstanbul'a giderek eğitimine burada devam etti. İstanbul'a gelişi ile ilgili farklı rivayetler bulunur. Bir rivayete göre erginlik yaşlarında iken Yâkub Halife adında bir şeyhe intisap ederek tasavvufa yöneldi. Bir süre çobanlığını yaptığı bu şeyh onu İstanbul'a gitmesi için teşvik etti. Bir başka rivayete göre ise Urfa'da arzuhalcilikle meşgulken mutasarrıfın dikkatini çekerek onun telkiniyle 1666 İstanbul'a gitti. Şiire yatkın olan Nabi, kısa süre içerisinde payitahtta nam saldı.
📌 Usta şair, önceleri İstanbul'da aradığını bulamamaktan dolayı hayal kırıklığına uğradı. Fakat daha sonra Sultan IV. Mehmed'in musâhibi Damad Mustafa Paşa ile tanışması ile rahat bir hayata kavuştu.
➡️ Bir ara ikinci vezirlik payesine kadar yükselen Paşa ile olan dostluğu onun ölümüne kadar sürdü. Paşanın Nabi'yi kendisine divan kâtibi seçmesinden sonra Nâilî gibi çağının büyük şairleri tarafından tanınmaya ve şiirleri takdir edilmeye başlandı. Zamanla "ekmel-i şuarâ-yı Rum" (Anadolu şairlerinin en mükemmeli) ve "melikü'ş-şuar" (şairlerin sultanı) olarak anılmaya başlandı.
📌Kutsal topraklara hac farizası için giden şair, bu beldelerdeki izlenimlerini ise 1678 yılında yazdığı "Tuhfetül Harameyn" adlı eserinde aktardı.
📌 Urfa yoluyla Medîne-i Münevvere'ye varan Nâbî'nin, "Sakın terk-i edebden kûy-ı mahbûb-ı Hudâ'dır bu" mısraıyla başlayan ünlü naatını bu sırada kaleme aldı.
➡️ Nabi, adeta hayatının değişmesine vesile olan ve kendisini kollayan Damat Mustafa Paşa'nın 1686'da vefatı üzerine Halep'e yerleşti. Yaklaşık 25 yıl Halep'te yaşayan Nabi, eserlerinin birçoğunu da bu ilham dolu kentte kaleme aldı. Meşhur 'Hayriyye'sini de burada yazdı.
📌 Eserin asıl ismi Hayriname olsa da Hayriyye olarak bilinir. 1701 yılında oğlu Ebulhayr için yazsa da, herkesi ilgilendirecek öğütlere yer verdi. Eser, yaklaşık 1665 beyitten oluşur.
➡️ Bu mesnevide oğluna, hayatta karşılaşacağı hemen her konuda öğütler veren Nabi, aile konusunda da tavsiyelerde bulundu. Evlilik, eş seçimi, aile hayatı ve çocuk sahibi olmak gibi meselelere oldukça geniş bir yer ayırdı.
📌 Hayriyye'nin yazılma nedenini giriş kısmında şöyle açıklar: "Sen âlim bir ailenin çocuğusun. Sende kötü huylardan eser yoktur. Bende olan bütün özellikler, güzellikler sende de vardır. Sende edep ve görgü yaratılıştandır. Babanın nefesi evlat üzerinde etkilidir. Kulağına küpe olsun diye gönül madeninden çıkardığım incileri nazım ipliğine dizdim"
➡️ Aynı zamanda kültür tarihimizde çocuk edebiyatı ve eğitimi alanında yazılan ilk eserlerden biriydi.
