Dede Korkut Hikayelerinde insani değerler nasıl yer alır?
Oğuz Türklerinin bilinen en eski epik destansı hikayelerinden oluşan Dede Korkut kitabı, destan döneminden halk hikayelerine geçiş dönemi eseridir. Oğuzların yaşam biçimlerinden, ekonomisine, inançlarından, giyinişlerine, beslenmelerinden içinde yaşadıkları doğaya kadar pek çok konuda bilgi sağlayan bir kaynaktır. İçerisinde işlenen sevgi, saygı, merhamet, cömertlik ve din gibi değerlerden ötürü günümüze de çok şey söyler. İşte hikayelerden örneklerle Dede Korkut eserinde insani değerler...
Önceki Resimler için Tıklayınız
🔸 Dürüstlüğün Dede Korkut Hikayelerindeki görünümleri, gerçekleri savunma, adil olma, sadakat gösterme eksenindedir. Bilhassa adil olma kavramı hikayelerde sıklıkla karşımıza çıkar.
🔸 Dirse Han Oğlu Boğaç Han Hikâyesinde, Dirse Han'ın haksızlık yapanın oğlu bile olsa cezalandırılması gerektiğini söylemesi adil davranmaya verilecek güzel bir örnektir:
"Dirse Han, senin oğlun nankör çıktı, uğursuz çıktı. Kırk yiğidini alıp kalabalık Oğuz'un üstüne yürüdü. Nerede güzel varsa çekip aldı, ak sakallı ihtiyarların ağzına sövdü, ak saçlı kadınların sütünü kaçırdı. Böyle oğul senin nene gerek? Öldürsene. Dirse Han söyledi: Gidip getirin öldüreyim, böyle oğul bana gerekmez. "
🔸 Hikayelerdeki dürüstlüğün yeri, insanların uğrunda canlarını vereceği bir değer olarak karşımıza çıkar.
🔸 Dede Korkut Hikayelerinde aileye önem verme kavramı, evlat sahibi olma, eşe önem verme, aile bireylerini koruma şeklinde ifadesini bulur.
🔸 Bu hikayelerde aile kavramına verilen önem büyük olduğu için aile bireyleri birbirlerini yaşamları uğruna korumaya çalışır. Kazan Bey'in Oğlu Uruz Bey'in Tutsak Olması Hikâyesinde geçen pasaj bu duruma verilebilecek güzel bir örnektir:
"Vazgeç baba geri dön,
Altın büyük evine atını sür git,
İhtiyar anama umut ol,
Karagözlü kız kardeşimi ağlatma,
İhtiyar anamı sızlatma!
Oğul için atanın ölmesi ayıp olur,
Yaradan hakkı için baba
Vazgeç de eve git."
🔸 İslam'ı kabul etmenin tesiriyle Dede Korkut Hikayelerinin hemen hepsinde dini değerler işlenmekte ve dünyanın geçiciliği, ölümün kaçınılmazlığı vurgusu ile sonlanmaktadır. Dua etme, hayır yapma, Allah'a ve Peygambere inanç Dede Korkut hikayelerinde yer alan dini değerlerdir.
🔸 Hikayelerin sonunda Dede Korkut'un ortaya çıkarak hayır dualar etmesi dini değerler kapsamında yer alır.
🔸 Basat'ın Tepegöz'ü Öldürmesi Hikâyesinde Dede Korkut;
"Ölüm vakti geldiğinde temiz imandan ayırmasın
Günahlarınızı adı güzel Muhammed Mustafa'ya bağışlasın".
diyen Dede Korkut dua etmekte ve toplum için iyi dileklerde bulunmaktadır.
🔸 Aynı zamanda Allah'a ve Peygambere duyulan inanç da duaların içerisinde yer almaktadır. Uşun Koca Oğlu Segrek Hikâyesinde yer verildiği biçimiyle Peygamberimiz "Muhammed Mustafa" ismiyle yer almaktadır.
"Önünde sonunda uzun yaşın ucu ölüm,
Ölüm vakti geldiğinde temiz imandan ayırmasın,
Günahınızı Muhammed Mustafa yüzü suyuna bağışlasın,
"Amin" diyenler Allah yüzü görsün!"
🔸 İnsani değerlerin en kıymetlisi merhamet, Dede Korkut Hikayelerinde bağışlayıcı olma ve zor durumda olana yardım etme şeklinde yer tutar.
🔸 İç Oğuz'a Dış Oğuz'un Asi olup Beyrek'in Öldürülmesi Hikâyesinde yer alan "Kaçanı Kazan Bey kovalamadı, aman diyeni öldürmedi." ifadesi kazanan tarafın, yenilgiye uğrayan ve af dileyenlere karşı merhamet ettiğini gösterir.
🔸 Aynı zamanda zor durumda olan birine karşı yardımcı olma, ona merhamet etme Basat'ın Tepegöz'ü Öldürmesi Hikâyesinde karşımıza çıkar.
🔸 Bu hikayede Uruz zor durumda olan fakat kendileri gibi görünmeyen Tepegöz'e merhametli davranarak yardımcı olur ve sahip çıkar.
"…Uruz aldı, bu oğlanı eteğine sardı. Söyledi:
- Han'ım! Bunu bana verin, oğlum Basat'la besleyeyim, dedi. Uruz, Tepegöz'ü aldı, evine götürdü.
Buyurdu, bir dadı geldi…"
