Arama
Divan edebiyatında mitolojik kuşlar
Filmlerden, kitaplardan ve çeşitli kaynaklardan aşina olduğumuz mitolojik kuşlar, divan şiirinde de şairlerin kullandığı en yaygın motiflerden biriydi. Anka, Hüma ve Simurg olarak adlandırılan bu efsanevi kuşlar, taşıdığı semboller ve şairlerin hayal gücüyle yoğrularak her şiirde yeniden doğdu. Peki, Türk ve dünya kültüründe önemli yeri olan bu kuşlar divan şiirinde nasıl yer aldı? Hangi ünlü şairlerin dizelerinde küllerinden doğdular?
🐦Hüma kimi zaman anka kuşu ile karıştırılsa da bu iki kuş birbirinden ayrıdır. Cennet kuşu ve devlet kuşu adlarıyla da bilinir. Bu kuşun Arapçası Bulah'tır.
🐦Hüma'nın devlet kuşu olarak anılması, gölgesi ile ilgilidir. İnanca göre, eskiden bir hükümdar ölünce halk meydanda toplanır, Hüma ise kimin başına konarsa o kişi hükümdar seçilirmiş.
🐦Üzerinden geçtiği kişiye gölgesi düştüğü içini Hüma kuşuna devlet veya talih kuşu denilmektedir.
Hüma kuşunun taşıdığı simgeler nelerdir?
🐦Doğu edebiyatında sıklıkla karşılaşılan kuşlardan biri olan Hüma'nın ismi Feridüddin Attar'ın yazdığı Mantıku't-tayr'da ve Attar'ın eserine nazire olarak Ali Şîr Nevâyî'nin yazdığı Lisanü't-tayr'da sembolik kuşlar arasında geçmektedir.
🐦Divan şiirinde ise genellikle yükseklerden uçması, ulaşılmazlığı ve kutluluk vasıflarıyla beyitlerde karşımıza çıkmıştır.
Sâye-i zülfün Hümâsm salma ağyar üstüne
Bir siyeh-rûdur anun bahtın hümâyûn eyleme (Ahmet Paşa)
"Saçının gölgesinin Hümâ'sını yabancı (rakip) üstüne salma. Bir kara yüzlünün bahtını hümâyûn etme; hükümdar, taht sahibi yapma."
Gördüler zâg-ı rakibe o Hümâ oldu şikâr
Ehl-i diller dediler düşmedi hayfâ yerine (Hayalî)
"Gönül ehli olanlar o Hümâ gibi olan sevgilinin rakip kargasına av olduğunu görünce, eyvah yerine düşmedi dediler"
Olmasa Nef î n'ola dil-beste zülf-i dilbere
Tab'-ı şuhu dama düşmez bir Hümâ'dır n'eylesin (Nef'i)
"Nef î dilberin zülfüne âşık olmasa ne olur? Onun yaradılışı tuzağa düşmeyen bir Hümâ gibidir, ne yapsın?"
Zülf-i siyahı sâye-i perr-i Hümâ imiş
İklîm-i hüsne anun içün pâdişâ imiş (Bakî)
"Siyah zülfü Hümâ kanadının gölgesiymiş. Güzellik ülkesine onun için padişahmış"
🐦Kaynaklarda Simurg genellikle Anka ile birlikte anılmaktadır. Simurg Anka'nın Farsçadaki adıdır.
🐦Otuz kuş büyüklüğünde anlamına gelen Simurg, mitolojilere göre Kaf Dağı'nda yaşamaktadır.
🐦Simurg'un ayırt edici özelliği ise her kuştan bir iz bulunmasıdır. İnanışa göre her kuştan bir tüy taşımaktadır.
Simurg kuşunun taşıdığı simgeler nelerdir?
Ulaşılmazlığı, avlanmazlığı, yuvası ve diğer bazı alışılmadık, olağanüstü niteliklerinden dolayı beyitlerde yer alır.
Gönül şehbâzını Simurg-ı Kafa hem-cenâh eyle
Bu alçaklarda pervâz eyleyen zâg u zegandan geç (Nedim)
"Gönül doğanını Kaf dağının Simurgu'na doğru kanatlandır, onun gibi yüksekten uçur. Bu alçaklarda uçan karga ve çaylaktan uzaklaş"
Hevâ-yı aşkun içre ben kaçurdum Kafa Sîmurg'ı
Cenâh-ı himmeti ol dem ki mânend-i 'ukâb açdum (Baki)
"Aşkının hevesi içinde ben Simurg'u Kafa kaçırdım. O an gayret kanadını kartal gibi açtım"