Arama
Divan edebiyatında sıkça kullanılan terimler
Hz. Ebubekir'in lakabının 'mağara dostu' anlamına gelen 'yar-ı gar' olduğunu ve bunun divan şiirinde de mecazen kullanıldığını biliyor muydunuz? Kendine has düşünce dünyası bulunan divan edebiyatında, mazmun denilen kalıplaşmış ifadeler kullanılırdı. Hayatın bir aynası olan bu kavramlarla şairler, şiire derin manalar kazandırdı. Divan edebiyatını daha iyi anlamamızı sağlayacak terimleri sizler için derledik.
Mâsivâ: "Allah'tan gayrı sayılan her şey" anlamında kullanılır. Mâsivâdan geçmek, kendini Allah'a vermektir. Sufilere gönülde, Allah'tan başka bir şey bulunmaz. Gönlünde başka bir sevgi olan kişi de mâsivâdan kurtulmuş sayılmaz. Dervişliğin aslı ise mâsivâyı terk etmekti.
Sûfîler insanın gönlünü ilâhî tecellilerin yansıdığı parlak bir aynaya, mâsivâyı da yansımayı engelleyen tozlara benzetmiş, ilâhî tecellilerin yansıması için aynanın tozlardan silinip temizlenmesini şart koşmuşlardır.
Kelimenin "siva" şekli de kullanılır.
Masiva terkin urup nice zamandır ya Rab
Eylerin cân u gönülden seni her şeye talebRûhî
Zâhid: Kaba sofu, zahit. Allah'ın buyruklarını yerine getirmekle birlikte, şüpheli şeylerden de kaçınan kişidir. Bunlar dini konularda anlayışı kıt, her işin ancak dış kabuğunda kalabilen, derine inmesini beceremeyen, ilim ve imanı dış görüşüyle anlayan, durmadan öğüt verip topluma düzen verdiklerini düşünen kişilerdi. Bu kişiler dar kalıplı bilgilere bağlıdır ve samimiyetleri yoktur. Tek emelleri cennete kavuşmak olsa da güzellikleri göremezler. Başkalarına ıstırap verirler.
Perhiz öğredir bana zahid kişilenir
Miskin-i gam-ı nigarı ne bilsin yenir sanırNecati
Nigar: Resim, nakış
Kâf: Dünyanın etrafını çevrelediği ve aşılmasının imkânsızlığına inanılan dağlar zinciridir. Efsaneye göre Yecüc ve Mecüc, Anka bu dağın arkasındadır. Masallarda çokça anlatılan Kaf dağının yüksekliği rivayetlere göre 500 fersahtı. Yüksekliğin, ihtişamın, uzaklığın sembolü olan Anka ile birlikte anılır. Kur'an-ı Kerim'de geçen Kaf suresi, kaf harfi ile başlar. Bunu bazı müfessirler Kaf dağı olarak tefsir etmişler ki yeşil zebercetten olduğunu ve semanın onun üzerinde olduğunu söylerler. Tasavvufta Kaf dağı mürşid-i kamilin vücududur.
Bizim yurdumuza hiç idemezsin
Hakikat Kaf'ının Ankasıyız bizHarabi
Kaknüs: Oldukça büyük ve efsanevi bir kuştur. Rüzgar estikçe gagasından çeşitli sesler çıkartırdı. Rivayete göre türlü renklerle ve nakışlarla bezeli, bir kuş olan kaknüsün gagasında üç yüz delik vardı. Çıkardığı seslerle etrafına toplanan diğer kuşları avlardı. Bin sene kadar yaşaya bu efsanevi kuş, bu müddetin hitamında birçok çalı çırpı toplayıp üzerine oturur, hayata vedasından ve teessürden dolayı hazin hazin ötmeye başlardı. Hızlıca çırptığı kanatlarından çıkardığı kıvılcımlarda otlar tutuşur ve parlak bir ateşte yanardı. Geriye kalan küllerden ise bir yumurta ortaya çıkardı.
Eski musiki bilginleri, bu kuşun çıkardığı seslerden esinlenerek musiki ilmini icat etti. Bu nedenle de musikar adıyla da anıldı. Bu efsanevi kuşa kuğu da denildiği gibi anka ile de karıştırılır.
Kaknus-ı aşiyan-ı muhabbet değil midir
Kendi demiyle aşık-ı muztar kebab olurSabit
Kebikeç: Haşarat ve zararlı böceklerin hareketlerini düzenleyen meleğin adıdır. Kitap kurdu ve güveler bu meleğe bağlı olup izinsiz iş yapamazdı. Başka bir rivayete göre ise yine kitap kurtlarını etkileyen tılsımlı bir söz veya duadır. Bu inanışın sonucunda eski kitaplara "Ya Kebikeç" yazılırdı. El yazma eserlerin çoğunun kapağında bu isme rastlanır. Genellikle tuğra biçiminde yazılan Kebikeç bir nevi haşarat ilacı yerine geçerdi. Eskiden kitapları haşerattan korumak oldukça zordu. Bir ara mürekkeplere ilaç karıştırıldı. Kağıdın aherine böceklerin hoşlanmayacağı koku ifraz eden maddeler konuldu.
Emârât-ı Müselmânî'den anda nesne yok ancak
Elinde bir müzahref nesne var nâmı kebîkeçtirOsmanzâde Tâib