Arama
Edebiyatımızda Osmanlı sarayının nezih ve nahif gelenekleri
Divan edebiyatı bir kısmı bugün de yaşayan âdet ve geleneklerin yer aldığı zengin bir kültür birikimidir. Çünkü divan şairi, sanatını icra ederken çevresinde olup bitene seyirci kalmaz; güneşten zerreye kadar gördüğü ya da varlığına inandığı her şeyi şiirine konu eder. Bununla beraber Divan edebiyatı dediğimiz Klasik edebiyat, saray çevresinde geliştiği için saraya dair birçok geleneği yakından tanıma fırsatı verir. Edebiyatımızdaki Osmanlı sarayının nezih ve nahif geleneklerini sizler için derledik.
Virür şeb-dîz-i hatt ü tîg-i gamze hüsnüne revnak
Atun yügrük kılıcun keskin olsun ey şeh-i hûbân
Osmanlılarda alkış da padişahla ilgili geleneklerdendi. Alkış, padişahın ata binip inmesinde, cenge hazırlanmasında, merasim esnasında tahta oturması ve bunun sonunda tahtından inmesinde tebriklerde yüksek sesle söylenen dualardı. "Uğurun açık olsun, ikbalin füzun; padişahım devletinle bin yaşa!" vb. sözlerin söylendiği alkışın, sonraları padişahın geçeceği yolların etrafındaki insanlar tarafından da yapıldığı bilinir.
Getürür pîr-i mugân ayagına yârânı
Cem-i devrândur ider sanki ayak dîvânı
Çok mühim ve acil veya fevkalâde hâller dolayısıyla bizzat padişahın huzurunda kurulan divana "ayak divanı" denirdi. Divanda padişahtan başkası oturmayıp hepsi onun huzurunda ayakta durarak işin derhâl bir karara bağlanması gerektiğinden divana bu ad verilmişti.
Yirine cümle gelmeden erkân
Şâhlar çıkmaz itmege dîvân
Ayak divanlarının bir başka özelliği de müzakere olunan meselelerin hemen karara bağlanmasıydı. Divan toplantısına katılan diğer kişilerin mutlaka padişahtan önce yerlerini almaları, toplantıya en son padişahın gelmesi bir gelenekti.
Od yanar başumda gamdan sabra tâkat kalmadı
Bûriyâlar yakmaga ol şâha hâcet kalmadı
"Gam yüzünden başımda ateş yanar, sabredecek güç kalmadı; (başımda yanan ateşten dolayı) o padişaha hasırlar yakmaya gerek kalmadı (çünkü o nasıl olsa beni görecek ve hâlimi anlayacaktır)."
Eski âdetlerden biri de padişah, vezir, vali gibi makam sahiplerine dertlerini anlatmak isteyenlerin başlarında ot, hasır gibi şeyler yakarak onlara dertlerini anlatmaya çalışmalarıydı. Başta hasır yakma âdetiyle insanlar yaklaşamadıkları devlet büyüğüne seslerini duyurmaya, onun ilgisini çekmeye çalışır. Bu âdet, Azmizâde Hâletî divanındaki örneklerde padişah olan sevgiliye ulaşamayan âşık için söz konusu edilir.
Edebiyatımızda şair, her dilsizin muhabbet sultanına yakın olamayacağını anlatırken Osmanlı'daki hazine, kiler ve seferli odalarına üçer dilsizin tayin edilmesi geleneğine işaret eder.
Padişaha herkesin yaklaşamayacağı gerçeği, edebiyatımızda şaire "Hâlimi arz eylemek istiyordum ama güzellik şahının tenhasına kimseyi koymazlar." dedirtir. Kendini güneş padişahı karşısında bir zerre olarak gören şair, onun yanında kıyâma bile izin vermediklerinden yakınır.
Padişahın önünde insanların yüzünü yere indirmesini, tahta geçen güzellik şahının önünde yüzünün yerde olması olarak hayaline konu eder. Güzellik ülkesinin padişahı olan sevgili karşısında güzeller el bağlasalar buna şaşırmamak gerektiğini söyleyerek padişahın karşısında el bağlandığını hatırlatır.