Edebiyatımızın kendine has bahçesi 'divan şiiri'ndeki 17 mefhum
Eski toplumumuzun düşünüş, yaşayış ve sanat sevgisini günümüze taşıyarak klasikleşen edebiyatımız, kültür hafızamızda önemli bir yer edindi. Öyle ki asırlar öncesinde yazılmasına rağmen günümüzde de her kesimden insanın ilgisini çeken ve "kendine mahsus" olan divan edebiyatını Abdülhak Şinasi Hisar, "edebiyatımızın bir has bahçesi" şeklinde tanımlar. Sizler için divan edebiyatında sıklıkla kullanılan 17 önemli mefhumu derledik.
🔶Klasik edebiyat da denilen divan edebiyatı, İslam medeniyetinin tesiri altında inkişaf edip insanların belleğinde yer edindi.
🔶Hâtem: Mühür. Üstü mühürlü yüzük. Divan şiirinde hatem, bir süs eşyası olması dolayısıyla anılır. Bu şiirlerde hatem genellikle sevgilinin dudağı yerine kullanılır.
Lebîb Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın.
🔶İnci ve yakuttan yapılmış olarak gösterilen bu yüzük, bazen sevgilinin vuslatı ve aşığın gönlü yerine kullanılır. Süleyman peygamberin hatimi şiirli şiirlerde en çok kullanılan araçlardan biridir. Halk arasında yüzük saklama diye bilinen oyundan da bahsedilir.
Saçlarından isteyen derdim bu gönlüm hatemin
Güldüğünde korkarım ağzında pinhan olmasınAhmed Paşa
🔶Asırlar öncesinde yazılmasına rağmen günümüzde de her kesimden insanın ilgisini çeken ve "kendi ölçüleri içinde ve kendine mahsus" olan divan edebiyatını Abdülhak Şinasi Hisar, "edebiyatımızın bir has bahçesi" olarak tanımlar.
🔶Hurşid: Güneş. Divan şiirinde daha çok ışığı parlaklığı ısıtması ile ele alınır hem benzeyen hem de benzetilen durumdadır. Işık ve parlaklık daima onunla birlikte bulunur. Güneşe bakılamaması, gözlerin yaşarmasına neden olması sanatlara yol açtı.
Nev'î-zâde Atâyî Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın.
🔶Divan şiirinde, Hz. Yusuf güzellikte güneşe benzetilir. Yusuf peygamber rüyasında güneşin kendisine secde ettiğini görmüştü. Aya nurunu veren de güneştir. Kılıç, parlaklık bakımında güneşe benzer
Hurşide baksa gözleri dola gelir
Zira görünce hatıra ol mehlika gelirBaki
🔶Edebiyat kendi devrinin düşüncesinden, zevklerinden, yaşayışından izler taşır. Bu izlerle divan edebiyatı, kendine has mefhum ve mazmunlarla doludur.
Emrî Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın.
🔶Ab u gil: Su ve topraktan müteşekkil olan yeryüzü, fani dünya. İnsanların atası olan, ilk insan Adem Aleyhisselam su ve topraktan müteşekkil çamurdan yaratılmıştır. 40 gün bekledikten sonra vücut bulan insandan dolayı insan yerine kullanılır.
Ey melek-ru ab u gilden çıkmadan Adem henüz
Çah-ı Babil'de gözün Harut'a sihr-amuz idiAhmed Paşa
🔶Divan şairleri, tefsir, hadis, fıkıh gibi ilimleri ilham alarak eserlerinde kullandı. Divan edebiyatının kaynakları arasında dinî ve felsefî bilgiler, Kur'an ve hadis, kıssalar ve mucizeler, tarih, ilim, günlük hayatta olan olaylar yer alır.
Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın.
🔶Aden: Güney Arabistan'da Kızıldeniz'e bitişik bir sahil şehridir. Burada eskiden beri ince çıkarılır da bugün de hala İnci üretilir edebiyatta ise inci ile birlikte anılır.
Dedim sadef midir şol ağız yahud dişlerin
Dürri midir ya dürr-i Aden dedi ikisi de
Şeyhi
🔶Edebiyat tarihçisi Mehmet Kaplan, halkla beraber yaşayan Yunus Emre, Dede Korkut, Karacaoğlan ve diğer halk şairler ile divan edebiyatının usta şairleri Baki, Fuzuli, Nedim, Şeyh Galip gibi nicelerinin "yeniden ve şahsen" keşfedilmesiyle günümüz insanının en büyük sıkıntısı olan "sığlık"tan kurtulabileceğini söyler.
Şeyh Gâlib Dîvânı'na ulaşmak için tıklayın.
🔶Ayine: Bir süs malzemesi olan ayna edebiyatta bu yönüyle kullanılır. Aynanın karşısında kendini göstermesi edebiyatta çeşitli sanatlara yol açtı. Eğer ayna aydınlık parlak lekesiz ise gösterir. Bu yönüyle sevgilinin yüzüne benzetilir.
🔶Osmanlı'da, top aynalar dükkan kapılarına asılarak içeride oturan kişinin sokaktan kimlerin gelip geçtiğini görmesini sağladı. Kişinin ölüp ölmediği de kişinin ağzına ayna konularak anlaşılırdı.
Tuti-i mucize guyem ne söylesem laf değil
Çerh ile söyleşemem ayinesi saf değilNefi
