Fiilde çatı nedir, özellikleri nelerdir? Fiilde çatı örnekleri… Fiilde çatı konu anlatımı…

UYARI: Edilgen fiiller, nesne – yüklem ilişkisine göre daima geçişsizdir. Çünkü; edilgen fiillerde nesne gibi görünen öge, daima sözde öznedir.

Örnek

Kardeşim, kırtasiyeden güzel bir kalem aldı.

cümlesinde "alma" işini yapan özne (kardeşim) vardır. Cümle gerçek öznesi olduğu için etkendir. Alma işinden etkilenen bir öge, yani nesne cümlede vardır: Güzel bir kalem. Öyleyse bu cümle öznesine göre etken, nesnesine göre geçişlidir.

3. Dönüşlü fiil

📌Dönüşlü fiiller de, edilgen fiiller gibi, eylem kök ya da gövdelerinde "-l, –n" çatı ekleri getirilerek yapılan eylemlerdir.
📌Dönüşlü fiillerde eylemin kim tarafından yapıldığı bilinmekte (gerçek özne) ve bu yapılan işten etkilenen yine özne olmaktadır.
📌Yani işi yapan da işten etkilenen de öznenin kendisidir.

Örnek

🖋Fadime odayı süsledi. (Süsleme işini kim yaptı = Fadime = bu işten kim etkilendi = oda = Etken)
🖋Oda süslendi. (Oda kim tarafından süslendi = bilinmiyor = "n" çatı ekini almış = Edilgen)
🖋Fadime süslendi. (Süslenme işini kim yaptı = Fadime = bu işten kim etkilendi = Fadime = "n" çatı ekini almış = Dönüşlü)

4. İşteş fiil

📌Fiilde anlatılan işin birden fazla özne tarafından birlikte veya karşılıklı yapıldığını gösteren fiillere işteş fiil denir.
📌İşteş fiil, her şeyden önce, birden fazla öznesi olan fiil değil, olabilmesi, meydana gelebilmesi için birden fazla özneyi gerektiren fiildir ve bu fiiller (eylemler), özneler tarafından birlikte veya karşılıklı yapılır.
📌İşteş fiiller, fiil kök veya gövdelerine "-ş" ekinin getirilmesiyle oluşturulur.

Örnek

🖋Babam öğretmenimle görüşmüş.
🖊İki çocuk dövüştü.
🖊Konuyu uzun uzun tartıştılar.
🖊Araçlar köprü üzerinde çarpışmış.

UYARI: Türkçede kimi eylemler işteş çatılı eylem gibi görünür; ama bunlardan kimilerinde eylemin birlikte ya da karşılıklı yapılması söz konusu değildir. Bunlarda bir durumdan başka bir duruma geçiş söz konusudur. Bazı kaynaklarda böyle fiillere "nitelikçe işteş" fiiller denir.

Örnek

Bakım yapılan parklar güzelleşti.
cümlesinde "güzelleşmek" eylemi birlikte ya da karşılıklı yapılmayı değil, bir değişimi bildirir. Bu nedenle bu eylem işteş değildir.

Geçişli fiiller

📌Nesne alan ya da alabilen eylemlerdir.
📌Neyi ve kimi sorularına cevap verirler.
📌Kolay yolu , eylemin başına (onu) getirdiğinde anlamlı oluyorsa geçişli fiil olur.

Örnekler

🖋Arabayı (onu) çaldım. (eylemin başına onu getirdiğinde anlamlı olduğu için geçişli fiil.)
🖋İçeriden su getirdi.
🖋Hakem kaleciyi maçtan attı.

Bazı cümlelerde, fiiller geçişli olduğu hâlde nesne bulunmayabilir. Çünkü geçişli fiiller nesne alan ya da nesne gerektiren fiillerdir.

🖋Yolcular durakta bekliyor.
cümlesinde "beklemek" eylemi geçişlidir. Ama cümlede "nesne" bir sözcük olarak verilmemiştir. Cümle "neyi?" sorusuna cevap verdiği için geçişlidir. Çünkü sonuçta beklenen dolmuş ya da otobüs vardır.

Geçişsiz fiiller

📌Nesne alamayan eylemlerdir.
📌Geçişsiz eylemler, "neyi, kimi, ne" sorularına cevap veremez.
📌Geçişsiz eylemlerin yüklem olduğu cümlelere dışarıdan herhangi bir nesne getirilemez.

Örnekler:

🖋Onun anlattığı fıkraya hepimiz güldük.
🖋Babamla hafta sonları balık tutmaya gideriz.

Bu cümlelerde yüklem olan "güldük" ve "gideriz" eylemleri nesne alamadığı için, geçişsiz bir eylemdir.

Aşağıdaki cümlelerde eylemler, nesne alamadıkları için geçişsizdir.

🖋Dün gece televizyondaki film çok geç başladı.
🖋Küçük kardeşim bugün erkenden uyandı.