Arama
Geçmişten günümüze ünlü şairlerin dizelerinde bayram coşkusu
Bayramlar geçmişten günümüze kültürümüzün en önemli temel taşlarından biridir. On bir ayın sultanı Ramazan'ın bitmesiyle bizleri karşılayan bayram, içimize neşe ve mutluluk saçar. Bayramın güzelliğini dizeleriyle taçlandıran şairler, kimi zaman bizlere bir anımızı anımsatarak yüzlerimizi gülümsetir kimi zaman da hüzünlendirir. Gelin, divan edebiyatından günümüze, toplumsal hayatımızda ehemmiyeti olan bayram günlerine ünlü şairlerin şiirleri üzerinden bakalım…
🔶"Nerede o eski bayramlar?" klişeleşmiş bir söz olsa da, bu cümle aslında Osmanlı'daki bayramların ehemmiyeti gösterir . Nitekim bu önem, toplumsal hayattaki düzlemden kültür dairesi içerisine de girmiş, bayramlar edebiyatta bir türe adını verecek kadar ayrı bir konuma taşınmıştır.
🔶 Süheyl Ünver'in ifade ettiği gibi Osmanlı bir "Ramazan medeniyeti"dir. Ramazanı medeniyetinin asli unsuru haline getirmiş bir milletin edebiyatı da bu ayın maneviyatından feyzini elbette alacaktır.
🔶 Sultan I. Ahmet'ten Zâti'ye, Şeyh Galip'ten Nedim'e, Hayali Bey'den Nev'i'ye kadar Osmanlı'nın en büyük divan şairlerinin birçoğu bu ay ve Ramazan bayramı için gazel ve kaside kaleme almışlardır.
🔶 Divan şairleri, bayram coşkusunu dile getirmek için birbirinden güzel şiirler kaleme almışlardır. Eski dilde ıyd-i fıtr, Ramazan Bayramını; ıyd-i adhâ Kurban Bayramını ifade eder.
🔶 Divan edebiyatında Ramazan ve Kurban Bayramları vesilesiyle yazılmış kasidelere ise ıydıyye denilmektedir.
🔶 Osmanlı'da şairler yazdıkları ıydiyelerle hamilerinin bayramlıklarını kutlarlar ve caizelerini alırlardı. Nitekim ıydiyenin sözcük anlamı da "bayramlık, bayram bahşişi" olarak geçmektedir.
🔎 Caize: Sanat, edebiyat ve Osmanlı idarî teşkilâtında mükâfat, hediye anlamında kullanılan bir terim.
🔶Bu türün ne zaman doğduğu tam olarak bilinmese de yapılan araştırmalar sonucu 15. yüzyılda ortaya çıktığı düşünülmektedir.
🔶15. yüzyılda yaşayan şairlerden Tacizade Cafer Çelebi'nin başlığı olmayan kırk bir beyitlik şiiri ıydiyenin ilk örnekleri arasında sayılmaktadır.
"Yine arz edip cemâlin şâhid-i ra'nâ-yı ıyd
Âlemi şevke getirdi hüsn-i bezmârâ-yı ıyd"
Osmanlı'da bayram coşkusu nasıl yaşanırdı?
🔶 Kaside şeklinde yazılan ıydiyeler, kasidenin teşbib-nesib bölümünde yer almıştır. Ortalama olarak 30-40 beyit arasında değişmektedir.
🔎Teşbib-Nesib: Kasidenin 15 ile 20 beyit arasında bir uzunlukta olan giriş bölümüdür. Burada aşk konusu işlenmişse bölüm "nesib", aşk harici başka bir konu işlenmişse "teşbib" adını alır.
🔶 İstisnai uzunluklarda olan ıydiyeler de vardır. Nef'i ve Nev'i gibi şairlerin ortalamanın dışında yazdığı ıydiyyeler buna örnektir.
🔶 Kasideler övgü şiirleridir. Bu sebeple bayramın övülmesi açısından da elverişli bir türdür. Övülen kişinin nitelikleri ile bayramın nitelikleri benzerlik kurularak şiirlerde yer alır.
🔶 Iydiyeler, kasideler haricinde gazel ve kıtalarda da tema olarak işlenmiştir.
🔶 Iydiyeler muhteva olarak farklı özellikler göstermekle beraber genellikle bayrama kavuşmanın şükrü, bayram yerleri ve törenlerinin anlatılması ve mahalli unsurlar gibi konuları ihtiva eder.
🔶 Iydiyeler önceleri genellikle övülecek kişinin niteliklerini daha bariz kılmak için kullanılmış olsa da bilhassa 18. yüzyıldan sonra edebiyatımızda mahallileşme etkisiyle de birtakım kalıpların dışına çıkılarak yerli unsurlarla zenginleştirilmiştir.
🔶 Ramazan bayramını konu alan ıydiyelerde daha çok hilalle ilgili zengin hayal dünyası sunulur.
15 maddede Osmanlı padişahlarının asırlık geleneği: Bayram alayı