İslam ilim tarihinin en önemli eserlerinden biri: Marifetname
Marifetname, İslam ilim tarihinin en önemli eserlerinden biriydi. Ansiklopedik özellikte olan bu eser, Erzurumlu İbrahim Hakkı tarafından 400 kitaptan faydalanarak yazıldı. Zamanının önemli bilgilerine yer veren Marifetname, tasavvuf, ahlak, kelam, aritmetik, geometri, astronomi, fizyoloji ve psikoloji gibi geniş konu yelpazesine sahipti. Bu esere hem halk hem de medresede ezberlenecek kadar rağbet edildi. Peki, kıyafet ilmi bahsine göre insanların hareketleri ve organları kişinin karakterini nasıl etkiliyordu?
Erzurum'un Pasinler ilçesinde 18 Mayıs 1703 yılında dünyaya gelen İbrahim Hakkı, henüz 7 yaşındayken Kur'an-ı Kerim'i ezberleyerek hafız oldu. Önemli mutasavvıflardan biri olan babası Osman Efendi onu iyi bir eğitimle yetiştirdi.
Bu yaşta annesi Şerife Hanife Hatun'u kaybeden İbrahim Hakkı, 9 yaşında amcası Şeyh Ali Çelebi ile babası Derviş Osman Haseni'nin bulunduğu Siirt'in Tillo ilçesine gitti ve burada İsmail Fakirullah'tan bir süre medrese eğitimi aldı.
1735'te Erzurum'a döndü. Üç defa hacca giden İbrahim Hakkı, Arabistan ve Mısır'ı dolaştı. Aralıklarla Erzurum ve Tillo'da ilmi çalışmalar yürüttü. 1747 tarihinde İstanbul'a giderek Sultan I. Mahmut ile görüşen ve burada saraydaki kütüphanede çalışmalar yapan İbrahim Hakkı, yeniden Erzurum'a dönerek, bazı cami ve medreselerde hocalık yaptı.
1752'de İstanbul'da Sultan I. Mahmud Han'ın özel izniyle saray kitaplığından yararlandı. Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın astronomiye olan ilgisi burada başladı. Şiirlerini İlahiname adı altında topladı.
İlime oldukça büyük önem veren Erzurumlu İbrahim Hakkı, tahsilinin dışında kendini yetiştirdi. "Bu zamanda en dürüst dost, en uygun meclis arkadaşı, en seçkin yoldaş, yârların en hayırlısı ve sevgililerin en sevgilisi kitaplar olduğu için bunların sohbetlerine meylimi salmışımdır" diyerek ilme olan tutkusunu belirtti.
Erzurumlu İbrahim Hakkı geleneksel astronomi yanında yeni astronomiyle tıp, anatomi, fizyoloji, aritmetik, geometri, trigonometri, felsefe, psikoloji, ahlâk gibi alanlarda oldukça geniş bir birikime sahipti.
Ona göre bütün varlık küre şeklindeydi: "Âlemin her ne tarafına nazar olunsa şekli muhaddep görünür." "Arzda ve semada müşahede olunan bütün şekiller yuvarlaktır". Einstein bu görüşü ondan çok daha sonra matematiksel yollardan gösterdi.
İbrahim Hakkı, yetmişten fazla eser kaleme aldı. Bunlar arasında en meşhuru ve önemlisi Marifetname'ydi. Bu eser yaşadığı dönemin önemli bilgilerini kapsayan ansiklopedik özellikteydi.
İslam ilim tarihinde önemli bir yere sahip olan ünlü eseri Marifetname'de çağının jeolojiden astronomiye, fizyolojiden psikolojiye kadar pek çok alandaki bilgilerini bir araya getirdi.
