Mesnevi’nin çocuk edebiyatına katkısı
"Manasız söz suya yazılan yazıdır." Mevlana'nın en önemli eserlerinden biri olan Mesnevi, yalnızca yetişkinler için değil içerik noktasında çocukları da besleyen çok yönlü bir eserdir. Gelenek ve kültürden gelen eserlerin çocuk edebiyatında işlenmesi, çocukların gelişim sürecinde birtakım değerleri kazanması açısından oldukça işlevsel. MEB 2005 yılında Mesnevi'deki bazı hikâyeleri ilköğretim ve ortaöğretim öğrencileri için 100 temel eser arasına aldı. Bu yazımızda Mesnevi'deki hikayelerin çocuk edebiyatına olan etkilerini inceleyeceğiz.
"İki arı bir yerden gıda alır fakat birisinden zehir, birisinden bal alır."
Mesnevi
Mesnevi, Mevlana'nın en olgun dönemi olan hayatının son on beş yılında yazılmış çok değerli bir eserdir. Mevlana müzesinde sergilenen eser, 6 cilt ve 25,619 beyitten oluşur.
"Hem kendi yiyeceğimi kendim avlama alışmışım. Çakallar, tilkiler gibi başkasının getireceği lokmayı nasıl beklerim?!"
Mesnevi aslında Doğu edebiyatında kullanılan, mısraları kendi arasında kafiyeli, uzun manzum eserleri ihtiva eden bir edebi türdür. Harname, Leyla ile Mecnun, Hüsn ü Aşk mesnevi türüne örnek teşkil eder. Mevlana eserine özel bir isim koymadığı ve kitap içerisinde eserden mesnevi olarak söz ettiği için eser Mesnevi olarak anıldı.
Kitabı incelemek ve satın almak için linke tıklayınız.
"- Gemiyi ve denizi ben nice zamandır düşünür dururdum. İşte şu denizdir, bu da gemim… Ben de işini bilen, bilgili bir kaptanım.
O küçücük ve pis su birikintisi sineğe göre sınırsızdı. Altındaki saman çöpünü gemi, kendisini de kaptan zannediyordu. Çünkü sinekte durumunu olduğu gibi kavrayacak göz yoktu. Onun dünyası gözünün gördüğü kadardı."
13. yüzyılda yazılan Mesnevi, birbirine bağlı hikâyelerden oluşan alegorik bir anlatıma sahiptir. Alegorik anlatım, bir fikrin, davranışın veya eylemin sembollerle anlatılmasına denir. Mevlana tasavvufi düşüncesini halka aktarırken salt düşünceler yığınıyla insanların karşısına geçmedi, insanlığın kadim geleneği "tahkiye"yle düşüncelerini aktardı. Bu durum eserini dikkat çekici, her yaşa ve her çağa hitap edebilecek bir konuma taşıdı.
"- Padişahım, karganın sözünü Allah aşkına dinleme! Eğer kader akıl gözümü kapatmazsa ben tuzağı da görürüm. Ama kaza gelince bilgi uykuya dalar, ay kararır, gün tutulur.
İnsan kişiliğinin temellendirilmesinde çocukluk döneminin çok önemli bir role sahip olduğu malumdur, hal böyle iken çocuğun her yönüyle nitelikli bir birey olarak yetişmesi için çocuk edebiyatına büyük bir pay düşer. Mesnevi'de yer alan hikâyeler dil ve anlatım, eğitimsel yönü, sembolik ve mizahi öğelerle çocuklar açısından oldukça dikkat çekici niteliklere sahiptir. Her ne kadar alegorik bir anlatıma sahip olsa da Mesnevi, yetişkinler için yazılan bir kitaptır. MEB, bu sebeple Mesnevi'den seçtiği hikâyeleri çocuklar için uygun hale getirerek sadeleştirdi.
"Bir kez daha anlaşıldı ki ahmak bir insanın sevgisi, öykümüzdeki ayının sevgisine benzer, onun kini sevgidir, sevgisi ise kindir."
Gençlik ve Spor Bakanlığı katkılarıyla çıkarılan Mesnevi Öyküleri kitabı, 2013 yılında basıldı. Mesnevi'nin altı cildinden de örneklerle oluşturulmuş kitaba 76 hikaye alındı. Ayrıca Mevlana'nın hayatı, eğitimi, Şems ile olan dostluğu, vasiyeti ve Mesnevi ile ilgili bilgiler eserin başında verildi.
"Başkasının ayıbını söyleyen asıl kendisi kaybetti. Kendi ayıbını görebilen kişiye ne mutlu!"
Mesnevi'nin kazandırmak isteği birtakım değerler eğitimi vardır ve değerler eğitimi tema olarak öykülerde işlenir. Eserdeki hikâyelerin işledikleri temalara bakacak olursak başlıcaları; doğruluk, alçak gönüllük, kibir, iyilik, kötülük, manevi saygı, fedakarlık, çalışkanlık, dostluk, adalet, şükretme, olgun davranma, sabır, mutluluk, cimrilik-cömertlik, ve dini-mesajlardır.
"-Böyle davranmak kolay; ancak o adam akılsız, anlayışsız biri. Akılsız kişi bulaşıcı bir hastalığa yakalanmış gibidir. Suçunu ve hatasını affedersem, hastalığı bana geçer. Cevap vermemek, aslında akılsız kişiye verilmiş en iyi cevaptır."
Mesnevi'de işlenen temalar, çocukların kişisel gelişimlerinin yanında toplumla olan ilişkileri açısından da olumlu kazanımlar verir. Mesnevi, çocuğu; iyiye, doğruya, güzele, hoşgörüye yönlendiren mesajlar içerir. Eser, yalnızca didaktik unsurlarıyla ön planda değil, çocukların merak duygusunu kamçılayacak pek çok öyküyle de karşımızdadır aynı zamanda.
"Uykuya dalmış bilgisiz kişiye öğüt vermek, çorak toprağa tohum saçma gibidir."
Mesnevi ahlak kitabı olarak bilinmesine rağmen içerdiği tema zenginliği ile neredeyse her konuya değinir. Burada Mevlana'nın ahlak anlayışının aslında bütün güzel hasleti barındırdığına da şahit olabiliriz. Zira ahlak bir bütünü teşmil eder. Bu sebeple çok yönlü ahlak anlayışının işlendiği Mesnevi öyküleri, çocuk eğitimine büyük katkılar sağlar.
"-Birinci fayda şu: Su sesini duymak… Su sesi, susamışlara saz sesi gibi gelir, bu sesle ölüler dirilecektir. Su sesi İsrafil'in sesi gibidir. Bu sesle ölüler dirilecektir. Ya da bahçelerin güzelleştiği bahar mevsimindeki yağmur sesi gibidir.
Adam hem ırmakla konuşuyor hem de ırmağa kerpiç parçaları atmaya devam ediyordu. Derin bir soluk alıp konuşmasını sürdürdü:
-Öbür yararı da şudur: Duvardan koparıp sana attığım her taş, her kerpiç parçası altımdaki duvarı biraz daha alçaltıyor. Duvarın alçalması ise sana yaklaşmamı sağlıyor. Duvar tamamen ortadan kalktığında ben de sana kavuşmuş olacağım."
