Mevlid'de geçen güzel kelimeler
Müslümanlar tarih boyunca Peygamberimize (sav) karşı olan sevgilerini türlü şekillerle ifade etmiş ve edebi eserlerini de bunlara göre şekillendirmişti. Resulullah'ın (sav) doğumunu esas alan mevlid türü de bunlardan biriydi. Mevlid-i Şerif kültürümüz içinde müstesna bir geleneğe sahip olan, önemli gün ve gecelerde okunan, okutturulan çokça da çoğaltılan bir eserdi. Süleyman Çelebi'nin kaleme aldığı bu değerli kitapta geçen bazı kavramlar bulunur. Muktedâ, Subh, İn'âm gibi anlamı az bilinen bu güzel kelimeleri sizin için derledik.
Muktedâ
🔸 Arapça'da "birini taklit etmek, rehber edinmek, örnek almak ve birine tâbi olmak, uymak" anlamlarına gelen iktedâ fiilinden türemiştir. "Önden giden, kendisine uyulan ve örnek alınan kimse" demektir.
🔸 Bu bağlamda namazda kendisine uyulan imamı kastetmek için de kullanılabilir. Günümüzdeki rol model tamlamasına karşılık gelmektir. 1409 yılında Süleyman Çelebi tarafından tamamlanan ve halk tarafından Mevlid olarak bilinen Vesiletü'n-Necat (Kurtuluş Vesilesi) kasidesinin 104. beyitinde geçmektedir.
🔶🔶🔶
Ol-durur maksûd-ı cümle cüz' ü küll
Muktedâ-yı âlem ü şâh-ı rüsül
Tûtî
🔸 Farsça'da, "duyduğu sesleri taklit yeteneğine sahip olan papağan ve dudu kuşlarına" verilen isimdir. Genellikle yaşadığı diyarın adıyla anılan tûtî kelimesi Fars kültürü ve Hint masallarından Türk kültür ve edebiyatına geçmiştir.
🔸 Çoğunlukla "güzel söz söyleyen kimseleri" ifade etmek için kullanılır. Tatlı yiyecekler yemeyi sevdiği için aynı beyit içerisinde sıklıkla şeker sözcüğüyle kullanılmıştır.
🔸 Rengârenk bir kuş olması dolayısıyla tasavvufta "dünya nimetlerine meyleden nefsi" sembolize etmektedir. Yeşil diğer renklere baskın geldiğinden Hızır (AS) ile ilişkilendirildiği de olmuştur.
🔸 Çünkü Hızır'ın (AS) yeşil elbise giyip yeşil sarık taktığına inanılmaktadır. Ayrıca Allah'tan (CC) aldığı vahiyleri Peygamber Efendimize (SAV) getiren melek Cebrail (AS) de kendisine söylenenleri aynen aktardığı için tûtîye benzetilmiştir. Mevlid'in 158. beyitinde geçmektedir.
🔶🔶🔶
Dinlenüz binde birini diyelüm
Tûtîler gibi şekerler yiyelüm
Peygamber sevgisiyle hafızalara kazınan isim: Süleyman Çelebi
Ferişte
🔸 Farsça kökenli bu kelime "melek" anlamına gelmektedir. Ayrıca "melek gibi günahsız, masum ve temiz olan iyi ve yumuşak huylu kişileri" ifade etmek için de kullanılmaktadır. Mevlid'in 267. beyitinde melek anlamında kullanılmıştır.
🔶🔶🔶
Yirde gökte hiç ferişte kalmadı
Kim Muhammed yüzini ol görmedi
Hûr
🔸 Dilimize hûri olarak geçen hûr kelimesi Arapça'da "cennet kızları" anlamına gelmektedir. Kelime Arapça asıllı zannedilse de aslında Farsça kökenli olup "ahu gözlü sevgili" demektir. Farsça'da teklik bildiren –î ekiyle kullanıldığından hûri olarak kalıplaşmıştır.
🔸 Geçmişinin Pehlevice veya Partça'ya dayandığı düşünülen bu kelime Zerdüştlüğün kutsal kitabı olan Avesta'da "güzel kadın" anlamında kullanılmıştır. Kur'an-ı Kerim'de eşler olarak bahsedilmiştir.
🔸"Yanlarında bakışlarını yalnızca kendilerine çevirmiş iri gözlü eşler vardır." (Sâffât Sûresi 48. ayet) "Onlar için saklı inciler gibi iri gözlü huriler de vardır." (Vâkı'a Sûresi 22. ayet) Mevlid'in 272. beyitinde cennette yaşadığına inanılan dişi varlıkla anlamına tekabül edecek şekilde cennetin kapısında bekleyen Rıdvân adlı melekle birlikte kullanılmıştır.
🔶🔶🔶
Saçu saçup çün ziyaret itdiler
Hûr u Rıdvân û melekler gitdiler
Hurûş
🔸 Farsça "coşmak" anlamına gelen hurşîden fiilinden türemiştir. "Coşma, çağlama, bağırma, gürültü, şamata ve telaş" anlamlarına gelir. Genellikle cûş u hurûş tamlamasıyla coşmak ve kendinden geçmek anlamlarında kullanılır. Mevlid'in 308. beyitinde geçmektedir.
🔶🔶🔶
Mu'cizâtın dinlenüz şevk ile hôş
Tâ ki akl ü cân kıla cûş u hurûş
