Mutlaka okunması gereken 10 Doğu İslam klasiği
Kültür ve medeniyete dair bilincimizi tazelemek, bu anlamdaki fikirlerimizi diri tutmak hepimiz için oldukça önemli bir mesele. Ancak kimi zaman "ne okumalıyım?" sorusu da bu bilincin beraberinde getirdiği sorulardan biri. Uzun yıllardır fikir, kültür ve sanat hayatımız, Batı kültürü ile üretilenleri tüketmeye; Batı klasiklerini okumaya yöneltiliyor. Peki, "dünya klasiği" olarak hayatlarımızda kendine yer edinen ya da Batı'da "başyapıt" olarak adlandırılan pek çok eserin aslında Doğu İslam klasiklerinden beslendiğini biliyor muydunuz? Mutlaka okunması gereken 10 Doğu İslam klasiğini sizler için derledik.
◾ İbn Sina'nın 1000'li yıllarda kaleme aldığı, onun ardından bir asır sonra İbn Tufeyl'in hikâye tarzında yazdığı bir eserdir. "Müslüman âleminin tek romanı" olarak adlandırılan Hayy bin Yakzan, İslam felsefesi için oldukça önemlidir.
◾ Günümüzde hiç şüphesiz "ıssız bir ada" ve "yaşam" kelimelerini yan yana gördüğümüzde, birçoğumuzun aklına Daniel Defoe'nun ünlü romanı Robinson Crusoe gelse de Hayy bin Yakzan ondan tam 6 asır önce kaleme alınmıştır.
◾ Hayy'ın ıssız bir adada kendiliğinden dünyaya geldiği ya da annesinin denize bıraktığı bir sandığın dalgalarla ıssız adaya sürüklenmesi sonucu, adada hayatını devam ettirdiği kaydedilir. Hayy, burada tek başına büyümüş, hiçbir eğitimden geçmemiş, bilgileri insanlardan değil, olayların akışı ve deneylerle öğrenmiştir. Aslında Hayy'ı bir ceylan emzirerek büyütmüştür.
◾ İbn Tufeyl, bu eseriyle insanın aklı ile gerçekleri bulabileceğini ve ilahi sırlara dalabileceğini anlatmak istemiştir.
◾ Mantıku't Tayr, on ikinci yüzyılda yaşayan İran'ın ünlü mutasavvıf ve şairi Feridüddin Attar'ın kaleme aldığı bir mesnevidir. İslam klasikleri arasında sayılan Mantıku't Tayr, kavram olarak Kur'an-ı Kerim'de de geçer.
◾ Mantıku't Tayr'da yer alan mantık kelimesi "söylemek, konuşmak, lisân-ı hâl ile anlatmak"; tayr ise "kuş" anlamında kullanılmıştır. Mantıku't Tayr, otuz kuşun Simurg'a yaptığı yolculuk üzerinden "vahdet-i vücud" inancını anlatır. Bu eşsiz eser, başta Mevlana'nın kaleme aldığı Mesnevi olmak üzere pek çok esere esin kaynağı olmuştur.
◾ Feridüddin Attar; adalet, merhamet, varlık, aşk gibi kavramları herkesin anlayabileceği bir hikâyeler dünyası içinde anlatır.
◾ Evliya Çelebi'nin seyahate olan ilgisi, çocukken babasından dinlediği öykülere, söylencelere dayanır. Bu çocukluk merakı, Evliya Çelebi'yi İstanbul'da başlayan ve dönemin Osmanlı topraklarında çok geniş bir alanı içine alan bir seyahate çıkarmıştır.
◾ Evliya Çelebi'nin gezdiği yerler üzerine yazdıklarını içeren Seyahatname, on yedinci yüzyılın Osmanlı toplumu üzerine önemli bir kaynak olarak değerlendirilir. Seyahatname'de Evliya Çelebi günlük konuşma dilini akıcı, sürükleyici bir üslupla, zaman zaman alaycılığa varan eğlenceli bir anlatımla kullanmıştır.
◾ Anlattığı yere özgü söylencelerden, masallardan, manilerden örnekler vermiş; insanların inançlarını, birbiriyle ilişkilerini, toplumsal yapılarını, sanat ve zanaat eserlerini bölgenin folklorik yapısını ele alarak aktarmıştır.
◾ Dede Korkut Hikâyeleri, Asya'dan yola çıkıp Anadolu'ya yerleşen ve kültür anlamında zenginleşen Türklerin en önemli edebi kaynaklarından biridir.
◾ Dede Korkut Hikâyeleri 12, 13 ve 14. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'nun doğusunda yaşamış olan Oğuz Türkleri arasında teşekkül etti ve daha sonra işlenerek yayıldı. Bu hikâyeler "destandan hikâyeye geçiş" devrinin özelliklerini taşır ve halk edebiyatının en özgün örneği sayılır.
◾ Türklerin Moğol istilalarından kaçıp yurt edindikleri Anadolu topraklarında şekillenen Dede Korkut Hikâyeleri, sadece edebî değil, sosyolojik, tarihsel olarak da değerli, emsalsiz metinlerdir.
◾ Eşsiz hazine değerindeki bu hikâyelerde Dede Korkut'un bilge kişiliği, Oğuzların iç savaşları, doğaüstü savaşları, aşk hikâyeleri, yiğitlikleri, aile bağlılıklarını, adalet anlayışı gibi çeşitli erdemler görülür. Bu nedenle bir kültür, edebiyat ve medeniyet algısını yansıtır.
◾ Kelile ve Dimne, çevirisi aslından daha meşhur olan bir dünya klasiğidir. Aslı Sanskritçe Pançatantra (Dört Öğüt) adlı kitaba dayanan bu eser, ünlü Müslüman düşünür ve mütercim İbnü'l-Mukaffa tarafından Pehlevi versiyonundan Arapça'ya çevrilmiştir.
◾ Hint hükümdarı Debşelîm tarafından bilge Beydebâ'ya (Bidpai) yazdırılan bu kitap aslında bir ahlak ve siyaset kitabıdır. Kitabın adı eserdeki Kelile ve Dimne adlı iki çakaldan gelir. İran kisrası Hüsrev I. Enuşirvan zamanında bilge Berzûyeh tarafından İran kültür havzasına kazandırılan bu eser, daha sonra İbnü'l-Mukaffa'ın ellerinde bir İslam klasiğine dönüşmüştür.
◾ Felsefi bir derinliğe sahip olan bu eser, fabl türünde yazılmıştır. Sadece Doğu'nun değil Batı'nın da en sevdiği, yüzyıllardır okuduğu bir öğütler, hikmetler kitabıdır. Fransız yazarı La Fontaine'nin de fabllarında Kelile ve Dimne'den ilham aldığı, yer yer aynen aktardığı bilinir.
