Nazım biçimi nedir, özellikleri nelerdir? Nazım biçimi örnekleri... Nazım biçimi konu anlatımı...

Gazel Türkçe Divan edebiyatının en yaygın nazım şeklidir. Gazel sözcüğü sözlük tarifi ile "kadınlarla sevgi üzerine konuşmak, söyleşmek" anlamına gelir.

Gazel özellikleri

• Gazel, beyit denilen ikili dizelerden oluşur.
• Konusu genellikle liriktir.
• Gazelin beyit sayısı 5-15 arasında değişir. Daha fazla beyitten olaşan gazellere mutavvel gazel denilir.
• Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır. Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan", gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir.
• Gazel, Türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafından doğaçtan seslendirilmesidir. Sesle taksim olarak da bilinir.
• En güzel beytine beyt'ül gazel denir.
• Gazelin ilk beytine matla, matladan sonraki beytine hüsn-i matla; son beytine makta, maktadan önceki beytine hüsn-i makta, denir.

Benî candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı

Kaside, genellikle din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan divan edebiyatı şiiridir. Kaside şairlerine kaside-gü (kaside söyleyen), kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denir.

Kaside özellikleri

• Türk edebiyatına 13. yüzyılda Araplardan geçmiş bir nazım şeklidir.
• Nazım birimi beyittir.
• Beyit sayısı en az 15-30-33 ile en çok 99 arasında değişir.
• Kasidenin ilk beyitine matla beyit, son beyitine makta beyit denir.
• Şâir kasidesi içinde matlayı tekrar ederse tecdid-i matla denir.
• Matlayı birden çok tekrar ederse bu zat-ül metali veya zül metalidir.
• Şairin mahlasının bulunduğu beyite taç beyit denir.
• Kasidenin en güzel beyiti beyt-ül kasid olarak isimlendirilir.
• Aruz ölçüsüyle yazılır.
• Kafiye düzeni gazelle aynıdır. Yani aa,ba,ca,da,ea,fa ... Ancak gazelden daha uzun bir nazım şeklidir.

"Medhüne şâyeste bir mazmün ararken hâtıra
Nazm-ı Sabrî'den bu beyt-i pâk-manâdur gelen
Çıkdı bir günlük yol istikbâline sultân-ı subh
Zerreler dursun mı mihr-i âlem-ârâdur gelen"

Mesnevi, divan edebiyatının nazım şekillerinden birisi olan mesnevinin sözlük anlamı "ikişer, ikişerli" demektir.

• Edebiyat terimi olarak anlamı ise, her beyiti kendi arasında kafiyeli iki beyitten binlerce kadar uzanan bir nazım şeklidir. "aa bbcc dd vs." şeklinde kafiyelenir.
• Her beytinin kendi arasında kafiyelenmesi hem yazma kolaylığı sağlar hem de daha uzun metinlerin bu şekle uygun olarak kaleme alınmasına imkân tanır.
• Diğer nazım şekillerindeki kafiye bulma zorluğu şairleri uzun metinlerde bu şekli kullanmaya teşvik etmiştir. Bu nedenle uzun aşk öykülerinde, destanlarda mesnevî kullanılmıştır.
• Klasik düzende bir mesnevî; tevhid, münacat, naat, miraciye, eserin sunulacağı büyüğe övgü, mesnevînin niçin yazıldığını açıklayan sebeb-i nazm ve hikâyenin anlatımı (ağaz-ı destan) bölümlerinden oluşmuştur.Mesnevîde beyit sayısı sınırsızdır.
• Mesnevîlerde yer ve zaman kavramlarının tam belli olmaması, olay ve kahramanların olağanüstülükler taşıması mesnevînin masal ve destanla ortak özellikleridir.

"Cefâdan nây gibi zâr etmez olmış
Varup Leylîyi bîzâr etmez olmış

Olup fariğ dil-i dîvânesinden
Usanmış vaz'-ı küstâhânesinden"

Kıt'a, sözlük anlamıyla "parça" demek olan kıt'a, nazım terimi olarak iki ya da daha çok, 9-10 beyte kadar olan, matla' ve mahlas beyti bulunmayan, gazelde olduğu gibi, yani xa xa xa kafiyeli bir nazım şeklinin adıdır.

Kıt'a özellikleri

• Genelde 2-12 beyitten oluşur. Beyit sayısı ikiden fazla olan kıt'alara kıt'a-ı kebir(büyük kıt'a) denir.
• Matla beyti olmayan bir nazım şeklidir. Kafiye düzeni ab, a(c)b 'dir.
• Mahlasız şiirlerdir.
• Mısralar arasında anlam bütünlüğü bulunur.
• Konuları önemli bir düşünce, hikmet, nükte, yergi, övgü, hayat görü vs. olabilir.

"Tecelli ber urur yer yer sevâd-ı dağ-ı cânumdan
Cihanda Tür-ı aşkum nûr akar her gülsitânumdan
Nola bağ-ı cihanda olsa mihr ü mahdan meşhûr
Bu kıt'am tâze bir güldür gülsitân-ı beyanumdan"

Müstezat, kelime anlamı olarak çoğalması istenilen, artmış anlamına gelir. Günümüzde bu anlamıyla fazla kullanılmamaktadır. Bir edebiyat terimi olarak, her dizesine bir küçük dize eklenmiş divan edebiyatı nazım biçimini ifade eder.

Müstezat özellikleri

• Günümüzdeki kullanımı yaygın olarak edebiyat terimine işaret eder.
• Bir uzun, bir kısa şekilde yazılan divan edebiyatı nazım şeklidir.
• Murabba, muhammes, rubai, kıta, beyit gibi şekillerle birleştirilerek yazılgelmiştir.
• En çok "gazel müstezat" şeklinde yazılmıştır. Bir nazım şeklinin her mısrası veya her beytinin sonuna aynı ölçüde bir kısa mısra ekleyerek meydana getirilir.
• Eklenen kısa mısralara "ziyade" denir.
• Türk edebiyatına Arap edebiyatından geçmiştir.
• İlk örnekler Nesimi'ye aittir. Şeyhi, Nevai, Necati gibi birçok şair de müstezat yazmıştır.

"Kapunda beni istemeyen derbeder olsun
Olsun begüm olsun
Bin zar oluban derd ile benden beter olsun
Olsun begüm olsun"