Arama
Osmanlı toplum hayatı şiirlere nasıl yansıdı?
Bir medeniyetin yansıması olan klasik şiirimize yönelik özellikle de Cumhuriyet'ten sonra yaftamalarda bulunuldu. Halktan bağını koparmış hatta kapalı bir kutu olarak atfedildi. Harf inkılabıyla da yeni nesillere geçmişin kapısı kapatıldı. Bu durum örümceklerin yuva yaptığı raflarda kitapların kapanıp kalmasından başka bir şeye yaramayacaktı. Aksine bu şiirler toplum hayatıyla ilgili pek çok ayrıntıyı barındırıyor. İşte sizler için Osmanlı toplum hayatından beyitlere yansıyan örnekleri derledik.
Atıyye 'verme, cömertçe verme, verilen şey, bağışlama, hibe, ihsan' demektir. Atâ' ile aynı kökten olan "atıyye" hediye, ihsan, bahşiş, bir büyüğün küçüğe verdiği hediye anlamındadır.
Atâ Kur'an-ı Kerîm'de, 'nimet, lutuf, ihsan ve bağış' anlamlarında beş yerde geçer (Hûd 11/108; el-İsrâ 17/ 20-iki defa-; Sâd 38/39; en-Nebe' 78/36). Hz. Ömer'in kurduğu divan teşkilatında ganimetlerden Müslümanlara yılda bir defa dağıtılan paraya, Emevi ve Abbasiler zamanında ise askerlerin maaşlarına atıyye denilirdi.
Osmanlı'da padişahlar, çeşitli vesilelerle hükûmet hizmetinde bulunanlara hediye amaçlı atıyye vermişlerdi. Atiyye-i seniyye denilen bu hediyeler, para verildiği gibi, kılıç, saat, enfiye kutusu da verilirdi.
Şiirlerdeki hediye anlamında kullanıldığı gibi atıyyenin hediyeden farkı, hediye herkese özellikle sevilenlere verilirken atıyye'nin muhtaçlara, düşkünlere veya bir hizmet karşılığı verilmesiydi. Büyüğün küçüğe bir nevi ihsanı olan atıyye, klasik şiirinde âşıklar sevgiliden gelen her türlü iyiliği atıyye olarak görmüşlerdi;
Nev'îye geçerken güle bakdı seg-i kûyun
El-minnetü li'llâh zihî lutf u 'atiyye
(Nev'î)
"Semtinin köpekleri geçerken Nev'î'ye gülerek baktı. Minnet Allah'a! Bu ne güzel lütuf ve hediye!"
Menekşe (benefşe) duvar kenarlarında, gül ve diğer çiçeklerin dibinde, boynu eğik duruşuyla secdeye varmış bir hâlde tasvir edilirdi. Bazen de başını dizlerinin arasına almış birine benzetilirdi. Reyhan ise kokusu, rengi ve eskiden sümbül demetlerinin bağlanmasında kullanıldığı için sevgilinin saçlarıyla birlikte anılırdı.
Menekşe ile reyhan arasındaki ilgi aşağıdaki beyitte bir top menekşe reyhanla bağlanırken görülür. Reyhancı aynı zamanda çiçekçi anlamına da gelir.
Hüsn bâgını temâşâya varan 'uşşâka
Saçı reyhâncısı bir tôp benefşe dikiler
(İshak Çelebi)
"Güzellik bağını seyretmeye gelen âşıklara reyhancı saçı bir demet menekşe getirir."